Waar komt toch die paashaas vandaan?

25 maart 2016, 09:30 Algemeen Historie

In de christelijke kerk is Pasen één van de belangrijkste feesten van het jaar. Men viert dan de opwekking van Jezus Christus, die volgens de Bijbel op Goede Vrijdag aan het kruis stierf en drie dagen daarna uit de dood zou zijn opgewekt.

Christenen geloven, dat Jezus voor hun zonden is gestorven en daardoor zonden en dood heeft overwonnen. Maar wat hebben de paashaas en paaseieren hiermee te maken? Geen van beide wordt in de Bijbel genoemd, maar al eeuwen vergezellen ze het Paasgebeuren.

Teutaanse mythen
Het ziet er naar uit, dat het verhaal van de Paashaas en de paaseieren teruggaat naar de mythen van de Teutonen, een Germaanse stam, die al voor het begin van onze jaartelling is verdwenen. In deze mythen speelde de godin Ostare of Eostre een belangrijke rol. Zo zou zij volgens één versie van het verhaal een gewond vogeltje in een haas hebben veranderd toen een klein meisje tot haar om hulp voor het diertje had gebeden. Ook beloofde zij het meisje dat de haas ieder jaar één dag zou terugkomen en gekleurde eieren zou leggen.

Volgens een andere versie van het verhaal, waarbij de godin verantwoordelijk is voor het begin van de lente, zou zij zich een jaar verslapen hebben, waardoor de lente lang op zich liet wachten. Bevangen door medelijden, veranderde zij een vogeltje dat door de kou verzwakt was en niet meer kon vliegen, in een haas. Deze haas zou éénmaal per jaar in staat zijn eieren te leggen, op de dag dat Ostare werd vereerd.

Een derde versie verhaalt, dat de paashaas eerst een kip was met een vervelende eigenschap. Zij verstopte namelijk haar eieren en daarom veranderde Ostara haar in een haas. Deze haas met een gouden vacht en onzichtbaar voor mensen, mocht nog één keer per jaar eieren leggen, die hij dan goed moest verstoppen. Dat Ostare de kip in een haas veranderde behoeft niet erg te verbazen, want zij was de godin van de lente en de vruchtbaarheid waarvan de haas het symbool was, en eieren werden gebruikt om haar te aanbidden.

Chocola
Rond de 15e eeuw werden deze mythen opgeschreven en in de 17e eeuw werd het verhaal van de haas, die eieren legt, voor het eerst gepubliceerd. Nu begon de verspreiding van het verhaal pas goed op gang te komen en gaandeweg maakten echte eieren plaats voor chocolade eieren en ontstonden hazen van suikergoed en chocola. Tegenwoordig vindt men overal paaseieren in allerlei maten en prijzen, eenvoudig of luxe, met of zonder strik, van witte of donkere chocola.

In 2007 is in het Belgische St. Niklaas het grootste paasei ooit in onze omgeving vervaardigd. De chocoladefabriek Guylian (bekend van het chocolade zeebanket) vervaardigde in samenwerking met de stad een ei van bijna 2000 kg chocolade, 8,30m hoog en 6,40m breed. Het kostte 525 uur om het te maken. In Italië en Argentinië zijn nadien nog grotere paaseieren geproduceerd.

In het Katholieke Zuid Nederland en België is het niet de paashaas, die de eieren rondbrengt, maar zijn het de klokken van Rome. Volgens de legende vertrekken de klokken op Witte Donderdag om op Stille Zaterdag terug te komen in Rome. In die periode wordt er niet geluid en hebben de klokken de gelegenheid de meegebrachte eieren uit te strooien over de dorpen, waarna de kinderen ze kunnen gaan zoeken.

Vernieuwing van het leven
In de Middeleeuwen, toen de kerk verbood vlees en eieren te eten gedurende vastentijd, werden de in die periode gelegde eieren hard gekookt en tot Pasen bewaard om op te eten. Onder natuurlijke omstandigheden ligt de 'leg' in de donkere wintermaanden vrijwel stil om pas bij het begin van de lente weer op gang te komen. Daarom werden de eieren, die in deze tijd weer werden gelegd, vooral gezien als een belofte voor hernieuwd leven, en ontstond de gewoonte ze te beschilderen in de kleuren van het altaar of van het voorjaar, om te vieren dat de lente voor de deur stond. Deze eieren gaf men elkaar dan cadeau.

Een laatste oude traditie, aangaande het gebruik van eieren met Pasen dateert al van voor onze jaartelling: de paasboom. Aan een stok met dwarslatten werden gekleurde eieren gehangen die ook in dit geval symbool stonden voor het nieuwe leven dat op komst is. Tegenwoordig hangen paaseieren massaal aan kronkelwilgentakken in onze huiskamers, veelal zonder dat men zich bewust is van de oorspronkelijke achtergrond van dit gebruik. Het is een decoratie die bij hoort Pasen, zoals de kerstboom bij Kerstmis. Het begraven van een ei - een boerentraditie - had de bedoeling de vruchtbaarheid van de bodem te bevorderen, een handeling die in wezen een offer aan Ostare betekent, de oeroude godin van vruchtbaarheid en de lente.

Duidelijk
Het moge duidelijk zijn geworden dat de herkomst van de paashaas en de eieren met een mysterieus waas zijn omgeven. Misschien was het ei er wel eerst en is de haas er later bijgekomen. Waarschijnlijk zullen we nooit precies weten hoe het zit, maar wel is zeker dat de wortels van deze traditie in een ver verleden liggen, waarschijnlijk in een tijd voor onze jaartelling.

Prettige paasdagen,

Wim Krommenhoek