Woorden doen ertoe rode draad in herdenkingstoespraak

door Guus Geebel

Aan de regenachtige Dodenherdenking op zaterdag 4 mei bij het oorlogsmonument naast gemeentehuis Jagtlust in Bilthoven namen weer veel mensen deel om de slachtoffers van oorlogsgeweld te herdenken. Scouts vormden een erehaag en Guus van Wijk van de KBH blies even voor acht uur het taptoe-signaal. 

Na twee minuten stilte, waarin alleen vogelgeluid te horen was, speelde de Koninklijke Biltse Harmonie (KBH) onder leiding van Peter van Dinther twee coupletten van het Wilhelmus. De herdenking werd verder muzikaal omlijst door het 4 Mei Projectkoor geleid door Wim Brands. Het oorlogsmonument is geadopteerd door de Groen van Prinstererschool uit De Bilt. Flore van die school ontstak het herdenkingsvuur. 

Gruwelijkheden
Burgemeester Sjoerd Potters gaat in zijn toespraak in op het ontstaan oorlogen en conflicten. ‘Zoals bijna alle oorlogen en conflicten begon de Tweede Wereldoorlog niet met wapens, maar met woorden waarmee mensen werden ontmenselijkt. Van woorden ging het naar daden.’ Hij noemt de maatregelen die daar de gevolgen van waren. ‘De Tweede Wereldoorlog leerde ons, dat de stap van woorden naar daden en van daden naar gruwelijkheden kleiner is dan we ooit voor mogelijk hielden. Nu we weten dat woorden er wel toe doen en dat ze niet zonder consequenties zijn, zeggen we ieder jaar op deze dag tegen elkaar, dat nooit meer. Toch zien we dat antisemitisme, discriminatie en racisme terug zijn in onze samenleving. In plaats van te focussen op wat ons van mens tot mens verbindt, staat de schijnwerper vol op wat ons van elkaar onderscheidt.’

Veel goeds
Omdat woorden ertoe doen ziet de burgemeester het als een opdracht voor zichzelf om het licht te laten schijnen op wat ons verbindt. ‘Voor andere woorden, voor andere aandacht, elke dag opnieuw. Daarom wil ik focussen op wat ik tussen de extremen zie, in het midden en dat is veel goeds.’ Potters ziet mensen die de handen uit de mouwen steken om hun buurt mooier te maken. Mensen die vrijwilliger worden in de zorg of op een school omdat zij weten, dat daar grote behoefte aan is. Hij ziet mensen die vluchtelingen te hulp schieten om hier een leven op te bouwen. Mensen die voor hun zieke buren zorgen. Jonge mensen die opstaan, omdat ze zich zorgen maken over de toekomst van de wereld. Ook ziet hij mensen die opstaan tegen uitsluiting, tegen antisemitisme, tegen discriminatie en tegen racisme. ‘Daar wil ik het licht op laten schijnen. Zij zijn voor mij de stille helden.’

Samen
De burgemeester zegt ook een verantwoordelijkheid te voelen voor de generatie na hem. ‘Ik hoor hoe zij kunnen worstelen met een gevoel van machteloosheid, wanneer zij naar de wereld kijken. Ik wil hun laten weten, je hoeft je niet machteloos te voelen. We kunnen door deze verwarrende tijd heen komen, zoals we ook door de verwarrende tijd van de pandemie gekomen zijn. In een tijd waarin machteloosheid op de loer ligt, geeft het mij hoop en energie dat het eigenlijk zo eenvoudig is. Zonder naïef te zijn en zonder de kwalijke gevolgen van polarisatie te negeren, kunnen we aandacht geven aan het mooie en goede om ons heen. Samen kunnen wij die waarmaken.’

Emotie
Kinderburgemeester Floris Janssen vertelt dat hij de afgelopen tijd met zijn overgrootmoeder van 97 over de tweede wereldoorlog heeft gesproken. ‘Over wat zij heeft meegemaakt van haar 13^e tot haar 18^e. Ze heeft gelukkig geen gruwelijkheden hoeven meemaken, maar haar verhalen over hoe haar broer bijna werd opgepakt, het weinige eten dat ze hadden en de onzekerheid die ze moesten doorstaan hebben zeker indruk op mij gemaakt. Wat me altijd bij zal blijven is de emotie die oma na 80 jaar nog steeds heeft bij het vertellen over het gevoel dat ze had toen ze hoorde dat haar provincie bevrijd was. Mede door de verhalen van oma heb ik voor het volgende gedicht gekozen, dat geschreven is door Ron Schröder.’

Niet vergeten

Ik heb de doden nooit gezien,

de angst, de massagraven

Ik heb de honger niet gekend,

de kille, grauwe dagen

Ik heb de cellen niet gezien,

ik heb geen vriend verloren

Ik heb er niets van meegemaakt,

ik ben erná geboren

Maar, ik heb de foto’s wel gezien

van stuk geschoten huizen,

het grijze oorlogsmonument,

de reeksen witte kruizen

Wat hebben wij ervan geleerd?

De oorlog blijft ons dreigen

Daarom zal ik op vier mei

toch eerbiedig zwijgen

Kranslegging
Ella Prins, die de herdenking leidde, noemt het heel bijzonder en waardevol dat Floris, die de jongste generatie vertegenwoordigt, met de woorden van zijn oma in zijn gedachten zo’n mooi gedicht heeft uitgesproken. ‘Dat doet ons allen goed.’ Burgemeester Potters en echtgenoot Tony van Maanen leggen namens het gemeentebestuur als eersten een krans. Vervolgens legt de kinderburgemeester een krans in zelfgekozen kleuren. De heren Goedhart en Stam leggen een krans namens het Comité Herdenking. Leerlingen van de Groen van Prinstererschool leggen een oranje bloem bij het monument en de scouts leggen bloemen. Daarna openen burgemeester Potters en Tony van Maanen het defilé voor de bezoekers.