Nieuwe Hollandsche Waterlinie, vloek of zegen

In dit artikel wordt een interessante bijvangst gepresenteerd uit een onderzoek in de archieven van het Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen te Breukelen. Een inkijkje in de eind 20-er jaren van de vorige eeuw totaal verschillende kijk van de gemeenten De Bilt en Maartensdijk op nut en (over-)last van de kringenwet.

De Nieuwe Hollandsche Waterlinie heeft altijd beperkingen gesteld aan zijn omgeving. Om Holland en Utrecht te kunnen verdedigen tegen een invallende vijand uit het Oosten moesten grote delen van het poldergebied geïnundeerd kunnen worden. Die inundatie moest in het gebied zorgen voor een soort plas-drassituatie, waardoor zowel varen als rijden door het gebied voor de vijand onmogelijk werd gemaakt.

Doorsnijdingen
Natuurlijk waren er talloze doorsnijdingen van het geïnundeerde gebied door hoger gelegen wegen en door vaarwegen. Dat waren even zovele kwetsbare plaatsen in de verdediging, waar maatregelen voor getroffen moesten worden. Die maatregelen betekenden in het militaire denken van de 18e en 19e eeuw het dekken van die kwetsbare doorsnijdingen met vuurkracht uit forten. Om het noodzakelijke schootsveld voor die forten veilig te stellen waren er in de zogenaamde kringenwet gebieden rond een fort voorzien waarbinnen allerlei restricties golden voor economische activiteiten.

Ring
De binnenste ring, een cirkel met een straal van 600 meter, moest vrij blijven van stenen bouwwerken. Alleen houten constructies waren daar toegestaan, zodat die in tijden van spanning snel plat gebrand konden worden en het vrije schootsveld weer snel werd hersteld. Ook het verbeteren van wegen en spoorwegen was daarbinnen een moeizaam proces en moest iedere keer weer door de burgerautoriteiten op de militairen worden bevochten.

Kringen
Eind 20-er jaren van de vorige eeuw deed zich in Maartensdijk weer zo'n situatie voor. Men wilde in Groenekan de Groenekanseweg verbreden tot 3 meter; dat betekende dat aan één kant de sloot moest worden gedempt en hier en daar omgeleid. De militairen maakten meteen problemen want men voorzag dat hier en daar de noodzakelijke doorstroom tussen inundatiegebieden zou worden geblokkeerd. Het werd een oeverloos debat dat het gemeentebestuur van Maartensdijk ertoe bracht een adres aan Hare Majesteit de Koningin te sturen met het verzoek de beperkingen opgelegd in de kringenwet te verlichten. Parallel daaraan verzocht Maartensdijk alle dorpen en steden, die met de kringenwet te maken hadden én een aantal landelijke organisaties, waarvan men aannam dat zij er ook belang zouden hebben, het adres met adhesiebetuigingen te steunen.

Belang
De aangeschreven organisatie (o.m. de verenigingen van Ingenieurs en van Architecten, de ANWB) waren in meerderheid niet happig om hun steun uit te spreken. Zij hadden óf geen belang óf een strijdig belang (opdrachten van het Ministerie van Oorlog). Maar het merendeel van de door de kringenwet betroffen dorpen en steden steunden het adres wel, met één opmerkelijke uitzondering: gemeente De Bilt.

Gemeente De Bilt stelde in haar antwoord op het verzoek tot adhesie van de gemeente Maartensdijk dat: ‘... de bepalingen van de kringenwet voor onze gemeente altijd een krachtig defensief wapen hebben gevormd tegen het gevaar van annexatie door Utrecht’!

Met de kennis van nu, een heel verstandig besluit van De Bilt. Tot de opschorting van de kringenwet in 1951 heeft die inderdaad de door De Bilt zo zeer gewenste werking gehad en heeft Utrecht zich maar in beperkte mate naar het Noorden kunnen uitbreiden.

Overigens blijkt uit de correspondentie van de kant van het Ministerie van Oorlog dat men ook toen al meende dat als de hogere overheid de noodzaak van die beperkingen maar beter zou uitleggen, de lagere overheden zouden inzien dat er geen alternatief is. (Frank Klok)

Steunbetuiging van de gemeente Breukelen

Het antwoord van gemeente De Bilt op het adhesieverzoek van de gemeente Maartensdijk.