Onderhoud kerktorens op achterstand

door Henk van de Bunt

‘Wanneer gij hoort dit klokgeslag, gedenk dan uw sterfdag’: deze vrije vertaling van de tekst op de 17^e eeuwse kosterklok in de kerktoren van het kerkgebouw van de Hervormde gemeente Westbroek is passend bij de toestand van drie kerktorens in en van de gemeente De Bilt.

Zijn kerktorens - in eigendom van de gemeente De Bilt - ten dode opgeschreven? Douwe Tijsma, voormalig ambtenaar monumenten van de gemeente De Bilt maakt zich al enige tijd zorgen over de onderhoudstoestand en veiligheid van monumenten in gemeentelijk bezit. Vooral over de kerktorens van de Dorpskerk De Bilt, het kerkgebouw van de hervormde gemeente aan de Dorpsweg in Maartensdijk en van het kerkgebouw van de hervormde gemeente aan de Kerkdijk in Westbroek. ‘Meer dan 15 jaar is hieraan geen tot zeer weinig onderhoud gepleegd’. Tijsma trekt hierover regelmatig aan de bel bij het college van B & W en bij de gemeenteraad van De Bilt. Tot nu toe zonder enig succes en ook zonder enig antwoord van de gemeente De Bilt. Tijsma: ‘Mogelijk kan in de aanstaande verkiezingstijd dit een thema zijn in de ‘ondervragingen’ bij de verschillende politieke partijen in de gemeente’.

Telegraaf
Tijsma legt uit dat kerktorens in het bezit zijn van burgerlijke gemeenten en niet van de kerkelijke gemeenten: ‘Dit heeft te maken met de Franse tijd aan het begin van de 19^e eeuw. Kerktorens waren of werden toen eigendom van de burgerlijke gemeenten. De torens werden gebruikt als observatiepunten of voor de opstelling van telegrafen. Door de op de torens opgestelde telegrafen konden bijvoorbeeld heel snel berichten vanuit Parijs naar Amsterdam verzonden worden. Mist en duisternis frustreerden dit systeem. Op de toren van Westbroek stond zo’n telegraaf. Mensen die het kaatsen in Friesland kennen, kennen ook de telegraaf waarmee de stand wordt bijgehouden. Qua vorm, verticale mast met horizontale zijtakken met daaraan hangende borden, heeft deze veel overeenkomsten met de op de kerktoren opgestelde telegrafen. Geen onderhoud uit voeren heeft de afgelopen meer dan 15 jaar de gemeente De Bilt en daarmee de bevolking veel geld bespaard. Onderzoeken wijzen echter uit dat weinig of geen onderhoud aan monumenten later de eigenaar een veelvoud van de bespaarde uitgaven kost’.

Westbroek
De ramen en roeden van de NH ker van Westbroek zijn afgelopen jaren goed onderhouden. Het onderhoud van de ramen en roeden van de gemeentelijke zijkapellen en dat van de galmgaten laat echter te wensen over. Een galmgat is een betrekkelijk smalle opening in de muur van een toren ter hoogte van de klokken, waarin vaak horizontale, schuin geplaatste galmborden het geluid van de luidende klokken naar buiten en naar beneden leidt. De galmborden van het kerkgebouw aan de Kerkdijk zijn in zeer slechte staat. Er is zelfs een plank op ongeveer 25 meter hoogte losgeraakt. Verder mankeert op verschillende plaatsen het voegwerk. De vergulde bol op de spits, is zijn glans kwijt geraakt.

Inspectie
Al meer dan dertig jaar wordt de onderhoudstoestand geobserveerd door de Monumentenwacht Utrecht. Deze stichting zonder winstoogmerk inspecteert monumenten en voorkomt verval door onderhoud te stimuleren. Zij maken rapportages en advieseren de eigenaren van de monumenten. Tijsma betwijfelt of er met deze adviezen wat wordt gedaan: ‘Er lijkt wat te moeten gebeuren, maar de vraag is of de gemeenteraad en het college wel voor voldoende geld voor herstel en restauratie van haar monumenten op de begroting hebben zorggedragen. De restauratie en het herstel tezamen zal heel wat kunnen gaan kosten’.