Kennis over de Tweede Wereldoorlog

door Henk van de Bunt

Nederlanders weten meer van de Tweede Wereldoorlog dan vaak wordt gedacht. Zij zijn in het algemeen goed op de hoogte van de ideeën van de nazi’s, de precieze oorzaken voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging. De mate van kennis bij mensen onder 25 jaar is echter zorgelijk. Dat blijkt uit jaarlijks Nationaal Vrijheidsonderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

De helft van de jongeren in het voortgezet onderwijs en mbo weet niet wat antisemitisme betekent. Ook weten veel jongeren weinig over de rol van de Sovjet-Unie tijdens WOII. Dat blijkt uit het onderzoek ‘Wat weten jongeren over de Tweede Wereldoorlog?’ van Marc van Berkel, docent en onderzoeker aan de Lerarenopleiding Geschiedenis. Jongeren weten meer over de Jodenvervolging dan over andere onderdelen van de Tweede Wereldoorlog

Lokaal
Al een aantal jaren is Biltenaar Douwe Tijsma bezig met een onderzoek over WO II in de voormalige gemeenten Achttienhoven, De Bilt, Maartensdijk (incl. Tuindorp (U)) en Westbroek en over de ongeveer 1500 mensen (slachtoffers) uit deze periode: ‘Ik wil ze een gezicht en een verhaal geven. Opdat ze niet vergeten worden. Dit zijn 218 vermoorde Joodse inwoners, ruim 170 niet Joodse slachtoffers, ruim 300 overlevende Joodse inwoners en ruim 800 overlevende verzetsmensen, hun helpers en onderduikgevers. Van al deze 1500 mensen leg ik op dit moment werkdossiers aan, om hun verhaal vast te leggen’.

Vergeten
Het zijn volgens Tijsma heel bijzondere mensen, die veelal vergeten zijn: ‘Bijvoorbeeld politieman Anthonie Dirk van der Haar, die vanwege het niet willen meewerken aan de Jodenvervolging ontslagen werd. Zijn zoon Rein (schuilnaam Frits), die meewerkte aan de bevrijding van ds. Slomp (Frits de Zwerver) uit de koepelgevangenis in Arnhem, maar ook de gemeentehuizen van De Bilt en Maartensdijk overviel. De Groenekanse politieman, Hermanus Rakkers (verzetsman) die in augustus 1945 verongelukte en met militaire eer in Soest werd begraven. Tussen 1943 en 1945 was in De Bilt een verzetsgroep actief, bestaande uit ongeveer elf mannen en twee vrouwen. (De B.S.-Groep De Bilt 1943 -1946). Ik kreeg een schoenendoos te leen, vol met pasfoto’s van die BS’ ers uit Bilthoven. Gelukkig staan er bij de meeste hun namen achterop’.

Binnenlandse Strijdkrachten
Op 20 september 2019 overleed op ruim honderdjarige leeftijd Hans Hellendoorn; weinigen zullen zich zijn naam nog herinneren. In de nadagen van de Tweede Wereldoorlog, in september 1944 - het zuiden van Nederland was al bevrijd - werden in opdracht van de Nederlandse regering in Londen de afzonderlijke verzetsbewegingen samengevoegd in een organisatie: de Binnenlandse Strijdkrachten. De leiding over de BS in De Bilt en Maartensdijk kregen Maas Geesteranus en Hans Hellendoorn. De laatste over het zogenaamd strijdend gedeelte. Hans Hellendoorn woonde in die tijd in Bilthoven. In 2014 interviewde Bernard Schut hem voor zijn boek over de Tweede Wereldoorlog in Bilthoven en De Bilt. Op de site van het Nederlands Veteraneninstituut vertelt Hellendoorn in een interview hierover: ‘Toen in ’44 de Binnenlandse Strijdkrachten werden opgericht, vroegen ze mij als oud-militair om een groep in en rond Bilthoven op te zetten. We waren met een man of negen. Via wapendroppings kregen we twee stenguns en wat munitie. We oefenden in een diepe greppel in de bossen bij Maartensdijk. Je stak er met je hoofd niet bovenuit. We hadden natuurlijk ook mensen op de uitkijk staan’.

Verhaal
Wat Tijsma graag wil is dat mensen uit de voormalige gemeenten een gezicht en een verhaal krijgen; Tijsma: ‘Het gaat over omgekomen Joodse inwoners, waarvan een groot deel door de Stichting Struikelstenen De Bilt is opgepakt, over niet Joodse slachtoffers, over omgekomen militairen uit de meidagen en over een op 8 mei 1945 door het verzet doodgeschoten Nederlandse SS-arts. 41 van hen staan op de vier monumenten in de gemeente De Bilt. Ruim 300 overlevende Joodse inwoners, ongeveer 60 % van de Joodse inwoners van de vier voormalige gemeenten. Een heel hoog percentage vergeleken met de landelijke cijfers. Verder ruim 800 overlevende verzetsmensen hun helpers en onderduikgevers. Waarom doe ik dit onderzoek en vraag ik aandacht voor al deze verhalen en mensen? Omdat ze niet vergeten worden en wij er wat van deze mensen en hun verhalen kunnen leren’.

RTV-De Bilt
Een aantal van deze vergeten verhalen en vergeten mensen komen in een serie van RTV De Bilt. De opnames van de eerste aflevering (afspelend in Hollandsche Rading) zijn afgerond en zullen in week 17 worden getoond. Aan een volgende aflevering wordt gewerkt. Er is hierover contact met de kleinzoon van de eerste politieman in Nederland, die werd ontslagen omdat hij niet wilde meewerken aan de Jodenvervolging. Een Biltse diender! Hij was betrokken bij de bevrijding van Ds. Slomp (Frits de Zwerver) uit de koepelgevangenis in Arnhem. Waarom deden ze dit? Vanwege hun geloof? Ze waren leden van de gereformeerde Immanuel kerk in De Bilt’.

Meer
Douwe Tijsma wil met onderzoeken en artikelen proberen nog meer vergeten verhalen en vergeten mensen boven water te krijgen: ‘Bij de gemeente De Bilt ligt bijvoorbeeld de vraag, om alle nog overgebleven grafmonumenten van vergeten mensen uit de periode WO II, op de gemeentelijke begraafplaatsen, in eigendom over te nemen en eeuwig te onderhouden. Ik werk samen met de VU, die onderzoek doet naar ondergedoken Joden in Europa en in Nederland. Deze samenwerking levert weer nieuwe verhalen en nieuwe mensen op. Mijn onderzoek gaat nog wel een aantal jaren duren’.

Op onlinemuseumdebilt.nl zijn rondleidingen over de Tweede Wereldoorlog en over de Bevrijding in deze regio te lezen.