Horen, Zien en Zwijgen

door Henk van de Bunt

‘Horen, Zien en Zwijgen’; dat is wat mensen zeggen als ze deze drie apen in Blauwkapel zien’, aldus bewoner Anne Holvast. ‘Maar dat is niet wat we er mee bedoeld hebben. Horen, Zien en Zwijgen klinkt ons teveel als een doofpot. Een voorbeeld: Ik las een keer een verhaal van iemand, die in een Maffiawijk in Napels woont. Daar heerst de ‘omerta’, een soort ‘erecode’, die staat voor een absolute geheimhoudingsplicht. Eén van de bewoners vertelde, je ziet misschien wel wat er gebeurt, maar het is hier echt ‘Horen, Zien en Zwijgen’. En dat is dus niet waar deze drie apen voor staan’. 

Waar dan wel voor? Holvast: ‘Volgens de overlevering komt het idee ‘Horen-Zien-Zwijgen’, van oorsprong uit de leer van Confucius, zo’n 2500 jaar geleden dus. Hij leerde zijn discipelen: Kijk niet naar het kwade, luister niet naar het kwade en spreek geen kwaad. In het Engels wordt er dan ook vaak gesproken van ‘Hear no evil, See no evil and Speak no evil’. Dat ligt dus veel dichter bij de oorspronkelijke betekenis’. 

Vierde
Of men toen, 2500 jaar geleden, dit begrip al uitbeeldde met behulp van deze drie apen valt te betwijfelen. De oudste bekende afbeeldingen zijn zo’n 500 jaar oud en die stammen allemaal uit Japan. De beroemdsten, die wel als ‘prototypes’ worden beschouwd, bevinden zich in een tempel in Japan en die zijn een kleine vierhonderd jaar oud. Holvast vervolgt: ‘Ze staan op een achttal panelen, die de levensweg van de mens uitbeelden. Op het paneel dat de jeugd uitbeeldt staan de drie apen en dat paneel was gebaseerd op de leer van Confucius. Opmerkelijk genoeg vinden bijna alle oude afbeeldingen hun oorsprong in Japan. Dat ze in Nederland bekend zijn geworden (bekender dan in de meeste andere Europese landen) komt waarschijnlijk doordat Nederlandse handelaren de enigen waren, die destijds toegang hadden tot het sterk geïsoleerde land, via hun handelspost op het eiland Decima, (tussen 1641 en 1859). Een grappige bijzonderheid vind ik, dat er in Japan soms een vierde aap wordt afgebeeld met zijn handen voor zijn geslachtsdeel. Dat is een Japanse toevoeging en zou uitbeelden ‘doe geen kwaad’. Wat dat zegt over het toenmalige beeld dat de Japanners van seks hadden, valt te raden’.

Boom
‘Nu nog even hoe die beelden in onze boom terecht komen. Die boom was een oude treurwilg. Vroeger was dat een enorme boom waarin wij elk jaar in december 7500 ledlampjes lieten branden. Een foto van die boom met lichtjes heeft zelfs nog een keer de voorpagina van het AD gehaald. We waren erg aan die boom gehecht en toen die doodging vonden we het zonde hem om te hakken en dus zochten we een nieuwe bestemming. Omdat de boom drie mooie stammen had, was dit een mooie oplossing. De apen stellen drie zwart-witte franjeapen voor (er is nl. ook rossige variant). Ze zijn mijn favoriete apen en in veel landen van Afrika kom je ze tegen. Vaak zie je alleen hun witte staart die recht naar beneden hangt en die dus goed opvalt tussen de groene bladeren. De beelden zijn gemaakt door Dave Harmsworth, die in het Groenekanse wel meer dierenfiguren op zijn naam heeft staan’.

Schoorsteen
Als je over de apen heen kijkt zie je nog een voor mij symbolische versiering op de schoorsteen van ons huis. Je leeft het leven als een evenwichtskunstenaar. Je hebt moeilijke en makkelijke tijden en je probeert zonder te vallen de ‘overkant’ te halen. Als één van de twee het evenwicht dreigt te verliezen, kunnen partners elkaar helpen. In een goede relatie geldt dat als de één wat slechter in zijn vel zit, de ander de helpende hand uitsteekt. Ada en ik zijn nu bijna 54 jaar getrouwd en dan krijgt dat steeds meer betekenis.