Vrede is niet allereerst het ontbreken van oorlog

door Henk van de Bunt

Vrijdag 4 mei vindt er in de Sint Maartenskerk in Maartensdijk een herdenking plaats in het kader van de Nationale Herdenking. Wethouder Madeleine Bakker-Smit, Florus van Amerongen en Bertine Oostveen-de Rooy leveren daaraan hun bijdragen en pastor Gerard de Wit spreekt het slotwoord.

In het Fraterhuis aan de Schorteldoeksesteeg blikken wij terug op eerdere '4-mei herdenkingen', bladeren wij in een paar boeken van zijn hand en staan we even stil bij zijn daarin verwoorde gedachten over oorlog, vrede en vrijheid. Pastor de Wit: 'Ik was 11 toen het begon; nog even en ik ben 90. Mijn herinnering werd anders, we zagen in 1945 een nieuwe tijd komen, maar wat er nieuw zou zijn werd soms bitterzoet. Rondom ons heen werd de wereld anders; past mijn herinnering nog'?

Dodenherdenking
Pastor Gerard de Wit: 'Ik kende in de 90-er jaren van de vorige eeuw  vanuit Wijk aan Zee de traditie van een Dodenherdenking, die begon in een kerk en via een Stille Tocht eindigde bij een Verzetsmonument. In april 1995 - ik was toen net een paar maanden in Maartensdijk -  las ik dat er in Westbroek een Dodenherdenking zou plaatsvinden. Ik snapte dat niet en nam contact op met de Ontmoetingskerk: moesten we dan niet ook een dienst in Maartensdijk houden? Er werd snel een en ander georganiseerd en op 4 mei ging de St. Maartenskerk open. We waren gelukkig: enkele honderden mensen namen deel aan de herdenking, die we bij de vlaggenmast buiten beëindigden'.

Vijf jaar
'Achteraf bleek dat ik me onvoldoende had georiënteerd: de gemeente Maartensdijk kende wel degelijk een jaarlijkse herdenking, maar volgens traditie werd deze eens in de vijf jaar gehouden in Westbroek, dus ook in 1995. Het werd me vergeven en ik werd uitgenodigd om voortaan deel te nemen aan de gemeentelijke werkgroep. Sindsdien ben ik graag betrokken bij vorm en inhoud van de herdenking. Ook na de samenvoeging van de gemeenten Maartensdijk en De Bilt is de eigen bijeenkomst in Maartensdijk gelukkig blijven bestaan: de sfeer is anders dan in De Bilt. In 2006 werd in het overleg met de Gemeente voorgesteld om het weinig inspirerende watermonument op het Maertensplein om te bouwen tot een vrijheidsteken. Dit idee mislukte, maar er werd een heuse vlaggenmast geplaatst midden op het plein. Zo ontstond, bij gebrek aan monument, toch een goed middelpunt voor stil herdenken'.

Oorlogskind
'Ik ben een oorlogskind. En, misschien juist daarom, juist omdat ik weet hoezeer we de vrede verwelkomd hebben, heb ik altijd dat onbestemde gevoel gehouden, dat het nóg wel eens zou gebeuren. Dat ik het vast en zeker nog eens zou meemaken, zoals het ook voor mijn ouders de tweede keer in hun leven was, dat er geweld rondom hen losbarstte. Ik heb er eigenlijk nooit echt op durven vertrouwen, dat er verder altijd vrede zou zijn. Dat we nooit meer angst zouden hoeven hebben voor onrecht, voor verraad, dat het belang van de één de dood van de ander zou kunnen zijn. Anderzijds: speelt alleen datgene wat mijn voordeur raakt mee? Wat is er in mijn leven al niet met en bij anderen gebeurd? Is de verschrikking van die wereldoorlog niet al overtroffen als je alles bij elkaar optelt wat in die jaren links en rechts op de wereld is gebeurd'?

Vredesbeweging
Overal in de wereld liggen letterlijk en figuurlijk de kruitvaten opgeslagen, gereed om te ontploffen als iemand er de brand in steekt. Het is afgrijselijk om vast te stellen dat het lang niet altijd om de machtigste mensen gaat. Dat ook kleine mensen, op ogenschijnlijk onbelangrijke plaatsen, plotseling in staat blijken om bij dat vuur te komen. In plaats van dat we naar elkaar luisteren gaan we steeds verder van elkaar afstaan. Daardoor spreken we eigenlijk tegen onszelf, om ons eigen gelijk te versterken. En daarmee voeden we het wantrouwen bij onszelf en bij de ander. Vrede is niet allereerst het ontbreken van oorlog, maar een vertrouwd vol gevoel van rust en veiligheid. Intussen is er op allerlei plaatsen vrede brengend geweld, terwijl dat eigenlijk een tegenspraak in zichzelf is. En als het gaat over geweld tussen individuen, dan is vrede in veel gevallen nog veel verder weg'.

Vrij
Met dit woord zijn vele andere begrippen verbonden: trouw, zorg, verantwoordelijkheid; maar ook: leed, onderdrukking, oorlog, geweld. Vrijheid doet denken aan littekens bij mensen die verkleven en verder moeten, aan respect en stilte voor hen die hun leven inzetten en
aan honderdduizenden die inderdaad hun leven geven. Blijft de vraag wat van die vrijheid geworden is in de leefwijze van velen. Is de enige betekenis van vrijheid het loslaten van alle remming en beperkingen? Dat is toch niet de hoogste waarde van de vrijheid?

Eeuwige vrede
Alle jaren hebben wij in Maartensdijk, waar mogelijk samen met de Ontmoetingskerk, speciale kerkdiensten gehouden en bijeenkomsten opgezet. Daarbij hebben we onze bijzondere aandacht gericht op het pastoraat bij de strijdkrachten - voor onze vredeslegers -in verkondiging en viering, in eigen kerk en samen, met als doel bij te dragen aan bewustwording bij de eeuwige vrede. Deze zullen we hier nooit bereiken, maar het is een belangrijke taak van onze samenleving om daar waar mogelijk de vrede een nieuwe kans te geven. En de kerk mag daarbij niet achterblijven, dus ook niet thuis blijven.

Eind april verscheen een nieuw boekje van Gerard de Wit (in beperkte oplage) over Maria; 'over het beeld, dat bij ons en bij anderen over haar bestaat'. Voor info gwmdewit@gmail.com.