Dorp met geschiedenis in gemeente zonder verleden

door Henk van de Bunt

In Westbroek zal er van 7 tot en met 11 november in Molen de Kraai een tentoonstelling worden gehouden over het ontstaan en de geschiedenis van Westbroek. Met historicus Anne Doedens duiken wij in de geschiedenis van deze 'oudste kern' van de jonge gemeente De Bilt.

Anne Doedens vertelt: 'De fietser van Groenekan naar Maartensdijk, die even voorbij de rotonde bij Persyn om zich heen kijkt, ziet aan de oostzijde een spoorweg en een autobaan van 20^ste eeuwse makelij. Naar het noorden en zuiden toe kan hij de laat-negentiende eeuwse forensendorpen Hollandsche Rading en Groenekan vermoeden. Zichtbaarder zijn historische verschijnselen van aanmerkelijk oudere datum. Het veendorp Westbroek en de boerenbuurt Achttienhoven liggen in het zuidwesten. Het torentje van Maartensdijk is in het noordoosten te zien. Aan de westkant ligt de immense vrije ruimte van weilanden zover het oog kan zien. Ook deze zijn mensenwerk, op de wildernis veroverd vijf eeuwen geleden of meer'.

Annexatiedrift
In december 2001 publiceerde Doedens in De Biltse Grift een artikel over de dorpen, die samen de geschiedenis van De Bilt vormen: 'Deze gemeente is historisch gezien een willekeurige samenvoeging van kernen en gebieden die ieder hun eigen ontwikkeling en belang hadden. In dat verleden lagen de dorpen, die samen de geschiedenis van onze gemeente vormen, voor de inwoners te ver van elkaar om een gevoel van nauwe wederzijdse betrokkenheid te kunnen veronderstellen. Maartensdijk bijvoorbeeld lag volgens een plaatsbeschrijving uit het midden der achttiende eeuw een uur gaans van Westbroek verwijderd. Het waren invloeden van buitenaf, die tot de vorming leidden van het huidige, zo willekeurig ontstane bestuurlijk conglomeraat. Men denke aan de annexatiedrift van de stad Utrecht sedert 1911. Dit leidde tot de inlijving van een groot stuk van de gemeente in 1954. De in 1957 plaatsvindende annexatie van Westbroek door Maartensdijk kwam hier uit voort: deze was nodig om de gemeente 'levensvatbaar' te houden'. Ook Joost van der Spek schrijft hierover in 'Van Oostbroek tot Westbroek' (2007): 'Al sinds 1911 aasde de grondhongerige stad Utrecht op grondgebied van haar buren enz...'

Jaartallen
Anne Doedens noemt op verzoek feiten en jaartallen over de alleroudste geschiedenis van Westbroek: 'Ik maak daarbij gebruik van stukken uit publicaties die ik uitgaf of waaraan ik meewerkte. Over de prehistorie: Bij de Amersfoortse Hogeweg zijn kuilen met houtskoolresten gevonden van meer dan 8000 jaar oud, afkomstig uit de middensteentijd. In dezelfde tijd bivakkeerden ook in Utrechts midden, bij Groenekan en de Westbroekse Kooidijk, jagers en verzamelaars. En bij de ontginningen vanaf de late elfde eeuw. Het bezit van Oostbroek en van de Heren van St. Jan stamde in zowel Oost- als Westbroek vooral uit de elfde en vroege twaalfde eeuw. Uit 'Henrica van Erp' citeert Doedens: 'De troepen van de Gelderse hertog bleven onrust zaaien in de omgeving van Vrouwenklooster. In maart 1523 was er sprake van overlast door de soldaten van de hertog die in Westbroek en omgeving gelegerd waren.

Slag
En met betrekking tot c.q. over de Slag bij Westbroek vertelt Doedens: 'Tussen 1470 en 1474 woedde in het Sticht een eerste burgeroorlog, gevolgd door een tweede in 1481-1483. Deze tweede oorlog (of Stichtse Oorlog) was niet alleen een grensconflict tussen Utrecht en Holland, maar ook een treffen tussen de landsheer en de opstandige burgers van Utrecht. De Slag bij Westbroek (1481) werd gewonnen door de landsheer. Deze veldslag is afgebeeld op de beroemde muurschilderingen uit de vroege zestiende eeuw in de Westbroekse kerk.

De openingstijden van de expositie zijn dinsdag (7-11), woensdag (8-11) en donderdag (9-11) van 14.30 tot 17.00u. Vrijdag (10 -11) van 14.30 tot 21.00u en zaterdag (11-11) van 10.00 tot 17.00u.