Tentoonstelling ‘Op de vlucht’

door Henk van de Bunt

De werkgroep Israël &de kerk bestaat uit leden van de Nederlands Hervormde gemeente en van de Nederlands Gereformeerde kerk, beiden uit Westbroek. De werkgroep initieerde een bijeenkomst, samen met Stichting Struikelstenen De Bilt en onderzoeker WO II Douwe Tijsma. Doel van het overleg was de uitgestelde tentoonstelling WO II uit 2020 nieuw leven in de blazen. Door de Russische inval in Oekraïne en de miljoenen vluchtelingen was het thema van de tentoonstelling eenvoudig gevonden: ‘Op de vlucht!’ Ook nu biedt Westbroek weer onderdak aan vluchtelingen, dit keer uit de Oekraïne. 

Meer dan 75 jaar na de bevrijding probeert men inwoners van toen, met behulp van foto’s, voorwerpen en de beschrijving van gebeurtenissen een gezicht en een verhaal te geven; ‘Op dat zij niet vergeten worden’. 

Koffers
Douwe Tijsma vertelt: ‘Het hart van de tentoonstelling zijn 21 koffers met daarop de namen en leeftijden van de vermoorde Joodse inwoners; vermoord in Auschwitz en Sobibor. Stichting struikelstenen De Bilt heeft het voornemen om nog in 2022 in Achttienhoven en Westbroek 21 struikelstenen voor vermoorde inwoners te leggen. Zodat ook zij niet vergeten worden. Wisten wij nog, dat 1 van deze Joodse vluchtelingen, vrijwillig brandweerman was in zijn Duitse woonplaats?’

Terug 
De Achttienhovense vluchtelingen die 13 mei 1940 in Ursum, Noord Holland, neerstreken, dankten de gemeente Ursum met een herdenkingsbankje. Dit bankje komt tot en met eind november 2022 voor de tentoonstelling terug. Het Achttienhovense- en Westbroekse brandweervoertuig uit WO II, een Opel Blitz, in 1944 door de Duitse bezetter meegenomen, na de oorlog terug gevonden, komt ook voor een paar maanden terug. Voorzien van embleem van de Maartensdijkse brandweer; een gevolg van de samenvoeging van Westbroek en Maartensdijk in 1957. Op de website van de Historische Vereniging Maartensdijk staat een filmpje uit begin jaren vijftig, met dit voertuig vol in bedrijf.

Op de vlucht
De inwoners van Achttienhoven en Westbroek werden op 13 mei 1940 vluchteling. De Nieuwe Hollandse waterlinie werd onder water gezet en inwoners en vee van beide dorpen werden geëvacueerd. 1800 inwoners van Achttienhoven vertrokken met de trein vanaf station Maartensdijk naar het dorpje Ursum in Noord Holland. Het vee vertrok onder goed georganiseerde begeleiding richting Woerden.

Een tot 2019 bijna vergeten groep vluchtelingen streek al voor mei 1940 in Westbroek neer. Duits-Joodse vluchtelingen, die na de machtsovername van Hitler hun haven en goed en leven niet meer zeker waren. Ruim dertig Joodse vluchtelingen kwamen in Achttienhoven en Westbroek terecht. 21 van hen werden tijdens WO II vermoord.

In 1944 volgden vluchtelingen uit Zeeland; Duitse troepen bliezen de zeedijken op om de geallieerde troepen tegen te houden. September 1944 - na de slag om Arnhem - werd het gebied rond Arnhem ontruimd. Inwoners uit Huissen kwamen o.a. in Achttienhoven en Westbroek terecht. Rooms Katholieke - diensten werden in het verenigingsgebouw achter de NH kerk gehouden. 

Berg en Bosch
Op 5 mei 1945 is de bevrijding in zicht, de Nederlandse vlaggen hangen al uit de Achttienhovense en Westbroekse boerderijen. Duitse troepen zijn vanuit Berg en Bosch in Bilthoven onderweg om hun gevangen genomen kameraden in Achttienhoven en Westbroek te bevrijden. Vuurgevechten ontstaan en drie burgers, zes verzetsmensen en 2 Duitse militairen komen om. Vier mannen worden voor executie afgevoerd naar fort De Bilt, waaronder de leiders van de binnenlandse strijdkrachten van Achttienhoven en Westbroek, de politiemannen Mobach en Witteveen. De geallieerden zijn gelukkig in aantocht en Mobach en Witteveen overleven de oorlog in de gevangenis Wolvenplein. Ruim veertig mannen worden te voet afgevoerd richting Berg en Bosch in Bilthoven. De Nederlandse doden blijven in de dorpen achter.

Tentoonstelling
Tijsma: ‘Er is nu een tentoonstelling en een eerste lesbrief voor de basisscholen is klaar. Naast op de vlucht kun je het thema ‘samen’ aan de tentoonstelling hangen. Samen bedenken we hem, samen maken we hem. Veel inwoners van Westbroek en de gemeente De Bilt zijn nog steeds voor ‘samen’. Zonder de eigenaar van de molen - de familie Colijn - die om niet zijn expositie ruimte beschikbaar stelde, was er geen tentoonstelling; ook zonder vrijwilligers was er geen tentoonstelling en door gratis vervoer van het brandweervoertuig uit Borculo is de tentoonstelling betaalbaar en mogelijk geworden. Ook dank aan de bruikleengevers waren er niet zoveel bijzondere voorwerpen op de tentoonstelling’.

De tentoonstelling is in de expositieruimte van de familie Colijn, direct naast de Molen De Kraai in Westbroek van 10 september 2022 t/m eind november 2022 en is op de woensdagmiddagen en de zaterdagen toegankelijk. De opening is op 10 september om 10.00 uur.

Het hart van de tentoonstelling zijn koffers met daarop de namen en leeftijden van de vermoorde Joodse inwoners. - Credit