Gedenksteen voor Johannes van der Tol (5 maart 1924 - 14 januari 1945) op de begraafplaats te Westbroek
Gedenksteen voor Johannes van der Tol (5 maart 1924 - 14 januari 1945) op de begraafplaats te Westbroek

Tijsma op de bres voor vergeten slachtoffers WO II

Algemeen

door Henk van de Bunt

Douwe Tijsma is al geruime tijd bezig met het in kaart brengen van de geschiedenis van de Tweede Wereld Oorlog in de voormalige gemeentes Maartensdijk (inclusief Tuindorp, nu Utrecht), Westbroek, Achttienhoven en De Bilt. Onderdeel hiervan is onderzoek naar de Joodse bevolking in deze gemeentes.

Hij vertelt: 'De voormalige gemeentes Maartensdijk (inclusief Tuindorp, nu Utrecht), Westbroek, Achttienhoven en De Bilt telden in 1942 ongeveer 546 joodse inwoners. Tijdens de Tweede Wereld oorlog zijn hiervan minimaal 218 omgekomen. 218 namen waarachter wreed verstoorde levens schuilen. Levens, die voor de meesten van hen, na een lange treinreis op gruwelijke wijze beëindigd zijn in de vernietigingskampen van Auschwitz en Sobibor. Daarnaast zijn er ook nog joodse onderduikers uit deze gemeentes opgepakt en omgekomen in de kampen'.

Vier
Tijsma vertelt dat er nu onderzoek plaatsvindt naar vier 'vergeten' verzetsmensen uit de periode 1939-1945: 'Zijn er naast de op de drie herdenkingsmonumenten genoemde verzetsstrijders en deze vier verzetsstrijders nog meer 'vergeten' slachtoffers, die herdacht zouden moeten worden? Bij het doornemen van mijn inventarisatie kwam ik namen tegen van slachtoffers, die niet genoemd worden op de vijf herdenkingsmonumenten. Vanaf 1946 zijn er herdenkingen geweest in Achttienhoven, De Bilt, Maartensdijk en Westbroek. En er zijn herdenkingsmonumenten in Maartensdijk-tuindorp, in Westbroek en in De Bilt en Groenekan. Elk jaar herdenken we afwisselend bij de 'bevrijdingsmonumenten' in De Bilt (voor Jagtlust), in Westbroek (bij het Kerkgebouw Kerkdijk 12) en in Tuindorp Maartensdijk (nu gemeente Utrecht) de tijdens de periode 1940-1945 omgekomen inwoners. In de loop der jaren werden toegevoegd, de slachtoffers uit Nederlands Indië, de politionele acties Nederlands Indië , Korea, Nieuw Guinea etc. Zo zouden we eigenlijk niemand kunnen vergeten om te herdenken. Toch doen we dat.'

Naspeuringen
'Tijdens mijn 'naspeuringen' kwam ik er achter, dat de omgekomen twee-en twintig joodse inwoners van Westbroek en Achttienhoven 'vergeten' waren. Wij herdenken in de gemeente De Bilt wel de omgekomen joden, maar niet specifiek onze, eigen minstens 218 omgekomen Achttienhovense, Biltse, Maartensdijkse - en Westbroekse joodse inwoners. De meeste zijn in de concentratie/vernietigingskampen van Auschwitz en Sobibor vergast. Daarbij zijn nog niet meegeteld de opgepakte en omgekomen joodse onderduikers. Door de start van een Stolpersteine (struikelstenen)-project in de gemeente De Bilt zullen zij nu en in de toekomst altijd herdacht worden'.

Nog meer vergeten
'Zijn we naast de verzetsstrijders op de herdenkingsmonumenten en onze omgekomen joodse inwoners nog meer omgekomen slachtoffers vergeten? Op de monumenten voor Jagtlust en in Westbroek worden resp. elf en twintig omgekomen verzetsmensen en burgers herdacht. In vernam van een onderzoek naar de namen van vier verzetsmensen, die ook op het monument voor Jagtlust zouden moeten staan. Maar zijn we er met deze heel terechte toevoeging? Blijft het bij deze vier? Zijn er in Maartensdijk geen verzetsmensen omgekomen? Zijn er nog andere omgekomen verzetsmensen en slachtoffers? Welke 'vergeten' slachtoffers uit de zes kernen van De Bilt zouden herdacht moeten worden en staan niet op het monumenten?'

Voorbeelden
Tijsma noemt mogelijke voorbeelden: 'Te beginnen met de militairen en burgers die tijdens de mobilisatieperiode van augustus 1939 - 9 mei 1940 zijn omgekomen door militaire activiteiten. Zij worden ook door Het Nationaal 4 en 5 Comité als oorlogsslachtoffers gezien. Ook de ongeveer 218 omgekomen Joodse inwoners uit Achttienhoven, De Bilt, Maartensdijk en Westbroek verdienen een herdenkingsplek; hiervoor is een 'struikelstenen'-project, gestart. Daarnaast kunnen de in de meidagen 1940 omgekomen militairen worden genoemd. Ook missen de door oorlogsgeweld om het leven gekomen inwoners. Een voorbeeld is een 17-jarig Bilts meisje dat 13 maart 1945 bij een bombardement bij Elburg omkwam en begraven ligt op de begraafplaats Brandenburg. Verder missen we omgekomen onderduikgevers; ook een omgekomen Biltse SOE agent ontbreekt, ongewenst deelnemer aan het Englandspiel, omgekomen op de verschrikkelijke trap in Mauthausen. Op de begraafplaats van Westbroek ligt een op 14 januari 1945 omgekomen Westbroekse hoveniersknecht onder een steen van het Koninkrijk der Nederlanden. Omgekomen geallieerde vliegers ontbreken. Gesneuvelde Indië- en Koreastrijders ontbreken. Totaal gaat het over minstens 150 slachtoffers'.

75 jaar
Tijsma stelt de vraag: 'Hoe gaan we onze 'vergeten' slachtoffers 1939-1945 herdenken? Volgend jaar is het 75 jaar geleden, dat we bevrijd werden. Het is nu meer dan tijd dat deze 'vergeten' omgekomen slachtoffers, met extra aandacht voor de voor onze vrijheid gesneuvelde militairen en verzetsmensen, op passende wijze herinnerd en herdacht gaan worden. De gemeente De Bilt is kort geleden over deze 'vergeten' slachtoffers geïnformeerd.

Grafmonument van Jopie van Egmond, zeventien jaar oud, op de begraafplaats Brandenburg in De Bilt.