In de tuin van Kastanjelaan 1 stond een prieel, een zgn. wees; de plek waar Jacoba gekuurd had.
In de tuin van Kastanjelaan 1 stond een prieel, een zgn. wees; de plek waar Jacoba gekuurd had.

Amsterdamse verzetsvrouw zorgt voor narcissen in Groenekan

Algemeen Algemeen

door Henk van de Bunt

Aan het kerstdiner zittend vroegen de oudste kleinzoons Sies en Thijn in 2012 aan hun grootvader Paul van Tongeren: 'Opa, hoe zat dat nu met jouw vader en opa, die in de oorlog door de Duitsers werden vermoord'? Als antwoord daarop besloot Paul van Tongeren voor de kleinkinderen op zoek te gaan.

Paul van Tongeren is in Heemstede geboren: 'Mijn vader Herman was ingenieur en uitvinder. Hij ontwikkelde in 30er jaren stofvangers om een schonere uitstoot uit fabrieksschoorstenen te krijgen. Hij was een bijzonder en veelzijdig mens; hij was soefi en net 20 schreef hij al een boek over astrologie. Zijn zuster was Jacoba, die een verzetsgroep heeft geleid. In september 44 werd ons huis gevorderd: men vond verzetsbladen, die nog moesten worden verspreid, maar vooral waren de Duitsers verrast een groot portret te zien van de vader van mijn vader; Hermannus van Tongeren. Hij was grootmeester van de Vrijmetselarij. De Duitsers waren gebeten op de vrijmetselarij. Mijn opa was al in 1940 gearresteerd en in 1941 omgekomen in Sachsenhausen. Daarom werd mijn vader meegenomen voor verhoor en bij het 'Huis met de Beelden" op de Wagenweg uit een rijdende auto gegooid en doodgeschoten. Mijn moeder met 5 kinderen werd de volgende dag uit huis gezet. Ik was toen twee jaar. Deze ramp is ons gezin nooit te boven gekomen, en had enorme impact'.

NIOD
'Ik besloot al heel jong niets met WO II te maken te willen hebben omdat het zoveel ellende vertegenwoordigde; ik wilde de wereld verbeteren en heb dat ook 50 jaar gedaan; de laatste 25 jaar door mij in te zetten voor conflictpreventie in landen, die in burgeroorlogen zijn verwikkeld. Totdat mijn kleinzoons notabene aan het kerstdiner mij die vraag stelden… '

'Ik ging naar het NIOD en daar gebeurde een klein wonder; wachtend in de studiezaal op de documentatie die ze over mijn vader en grootvader hadden werd ik onweerstaanbaar aangetrokken door een onaantrekkelijk uitziende rij ordners, waarvan ik er een uithaalde; die ging over 'Inventarisatie geschiedenis van Vrij Nederland (het illegale blad), ik las de eerste paar bladzijden, namen en voetnoten en ik was verbijsterd: In voetnoot op bladz.1 stond: 'Zie niet gepubliceerde Herinneringen van mej. J.J. van Tongeren in het archief van de vrijmetselaren'. Het waren 330 handgeschreven bladzijden op haar ziekbed geschreven, vlak voor haar dood in 1967. Niemand wist van deze 'Herinneringen'. Wie was deze vrouw en hoe kon ze , als enige vrouw in Nederland, een grote verzetsgroep leiden?'

Sterke vrouw
Aan het slot van zijn bijdrage aan de 4 mei herdenking in 2015 in Groenekan laat Groenekanner Julius van Hoffen zijn gehoor kennis maken met een voor velen onbekende sterke vrouw uit de tweede wereldoorlog, die gesteund door haar geloof, met een onvoorstelbare moed en uithoudingsvermogen, een vitale rol speelde in het Amsterdamse verzet: Jacoba van Tongeren. 'Begin jaren dertig van de vorige eeuw woonde zij op de Vijverlaan hier in Groenekan, waar zij herstelde van een zeer ernstige vorm van een streptokokkeninfectie en het is aan haar te danken dat Groenekan zijn jaarlijkse narcissenpracht kent'.

Boek
Tot maart 2015 was Jacoba van Tongeren volslagen onbekend bij het Nederlandse publiek. Een bericht over haar, begin 2015 geplaatst op Wikipedia, kreeg de waarschuwing binnen 14 dagen verwijderd te worden wegens gebrek aan te checken bronnen. Anno nu is dat wel anders. Dat Jacoba van Tongeren en Groep 2000 bekendheid kreeg, heeft alles te maken met de zoektocht die haar neef Paul van Tongeren, samen met zijn vrouw Els ondernam. Toen het boek een week na de presentatie genomineerd werd bij DWDD als Boek van de maand, was de totale oplage binnen een dag uitverkocht. Begin 2016 beleeft het boek een vierde, sterk uitgebreide, druk en nu is 5de druk in aantocht.

Groenekan
Vader Van Tongeren heeft een eenvoudig zomerhuisje in Groenekan, tegen De Bilt aan, waar het gezin vaak 's zomers verblijft of in de weekeinden. Hij kent de omgeving goed. Als Jacoba uit het ziekenhuis wordt ontslagen, huurt vader Van Tongeren een huis voor haar aan de Vijverlaan 45 in Groenekan. Daar gaat Jacoba wonen, met een huishoudster. Vier-vijfde van het huis wordt verhuurd; daarvan kan Jacoba leven en de huur aan haar vader betalen. Ze is nog erg ziek als ze in Groenekan aankomt: Stapje voor stapje knapt Jacoba op. Haar ijzeren zelfdiscipline en de hulp van dierbare vrienden zorgen voor een wonderbaarlijk herstel. Later schrijft ze in haar memoires: 'Zonder vader, zonder dokter, zonder huishoudster en twee trouwe vrienden zou ik het nooit gerooid hebben'. Nu het wat beter met haar gaat, popelt Jacoba om wat om handen te hebben.

Het Eiland
Annelies Kamerbeek - Buisman (dochter van de Groenekanse leger- c.q. huisarts Buisman) vertelt: 'In de jaren dertig van de vorige eeuw woonden de heer en mevrouw Van Tongeren, samen met hun dochter Lot, in een houten huis op Kastanjelaan 1 te Groenekan. Het huis droeg een Indische naam. Mijn ouders woonden op Kastanjelaan3, waar ik opgegroeid ben. In mijn jeugd woonden er inmiddels op huisnummer 1 drie oude heren, die gezamenlijk een huishouding voerden o.l.v. juffrouw Mina. Het huis was inmiddels een stenen huis geworden met de naam 'Het eiland'. In de tuin stond een prieel, een zgn. wees. In de zomer serveerden de heren daar 's morgens om halftwaalf port met een lange vinger biscuittje, alles zeer in stijl, de heren met panamahoed en een wandelstok met zilveren knop.  In 1985 leerde ik Paul van Tongeren kennen. Ik combineerde de naam Van Tongeren met de naam van de vooroorlogse buren van mijn ouders. Het bleken Pauls grootouders te zijn. Samen met Paul heb ik toen mijn moeder bezocht, die hem over die vooroorlogse tijd heeft verteld. Na het lezen van het boek 'Jacoba van Tongeren' besefte ik, dat de wees waar de port gedronken werd, de plek was, waar Jacoba gekuurd had. Ik vond het heel bijzonder, om mij dat te realiseren. In deze donkere dagen voor Kerstmis mag de persoon van Jacoba van Tongeren in het licht gezet worden, omdat zij zo bijzonder was en weinigen een moed als de hare hebben getoond in oorlogstijd. Hulde en respect voor deze vrouw'!   

Lezersactie
Het boek is in de Bilthovense Boekhandel en bij Bouwman Boeken in De Bilt verkrijgbaar.
Voor lezers van De Vierklank is een aantal exemplaren van het boek beschikbaar. Om in aanmerking te komen voor een exemplaar stuurt u een mailtje naar info@vierklank.nl.

Julius van Hoffen: ‘Jacoba van Tongeren was een sterke vrouw uit de Tweede Wereldoorlog die, met een onvoorstelbare moed en uithoudingsvermogen, een vitale rol speelde in het Amsterdamse verzet’.
Kastanjelaan 1 (’t Eiland) uit 1965 te Groenekan (uit de digitale verzameling van Rienk Miedema).
In 1933 koopt wethouder Copijn een grote partij narcissen aan die op het punt stond doorgedraaid te worden voor een spotprijs. Deze worden op voorspraak van Jacoba als werkverschaffingsobject in Bos Voordaan aangeplant. Voordaan wordt wijd en zijd om zijn narcissen bekend.
Paul en Els van Tongeren: ‘Mei 2015 nam de Amsterdamse gemeenteraad het besluit om een brug naar Jacoba van Tongeren te noemen. Toen men ontdekte dat vrouwen uit het verzet 'onderbelicht' waren gebleven, werden 4 mei 2016 zes bruggen in Amsterdam Slotermeer naar vrouwelijke verzetsstrijders genoemd.