Cultuurpact tussen De Bilt en Zeist

door Walter Eijndhoven

Donderdag 2 november ondertekenden wethouder Mieras van gemeente De Bilt, wethouder Marcel Fluitman van gemeente Zeist en Mariëtte Pennarts van de provincie Utrecht de cultuurpacten in Stal den Eijck aan de Utrechtseweg 18 in De Bilt. Met de ondertekening van de cultuurpacten hopen beide gemeenten de samenwerking op het gebied van cultuur en erfgoed te versterken.

Tijdens deze bijeenkomst presenteerde de initiatiefgroep Biltse en Zeister Grift, bestaande uit bij de Grift betrokken burgers en organisaties, haar plan 'Geestdrift voor de Grift' . Het plan richt zich op het levend houden van de geschiedenis van de Biltse en Zeister Grift. Over deze oude vaarweg werd van de 17e- tot het midden van de 20e eeuw het grootste deel van de goederen tussen Utrecht, De Bilt en Zeist getransporteerd. De Grift speelde daarmee een vitale rol in de economische ontwikkeling van De Bilt en Zeist. Deze waterweg loopt vanaf de Weerdsluis in Utrecht, door het oosten van Utrecht, via het Oostbroekgebied naar de Waterigeweg in Zeist.

Beide gemeenten en de provincie omarmen de plannen voor de Grift. Met het ondertekenen van het cultuurpact geven zij aan verschillende van de voorgestelde acties te gaan uitvoeren. Sommige kunnen direct worden aangepakt, andere voorstellen kunnen worden meegenomen bij toekomstige ruimtelijke plannen en infrastructurele werken.

De Staten van Utrecht
De Grift wordt in het midden van de 17e eeuw op initiatief van De Staten van Utrecht aangelegd. De aanleg werd gefinancierd uit de bezittingen van de abdij van Oostbroek. Tijdens de Reformatie werden deze door De Staten onteigend. Gedurende drie eeuwen werden goederen, zoals turf, mest, wijn en tabak tussen Utrecht, De Bilt en Zeist getransporteerd. Ook huisraad voor de buitenplaatsen en materialen voor de bouw van Slot Zeist. Ook via de met de Grift verbonden watergangen, de Blikkenburgervaart, de Hakswetering en de Houdringsevaart werden goederen af- en aangevoerd.

Havens
In de Grift liggen twee sluizen: één in De Bilt, vlakbij landgoed Sandwijk en in Zeist bij het buurtschap Het Clompje. In 1924 was het hier nog een drukte van jewelste. In de Koppelsluis in Zeist werden toen nog 3.200 schepen geschut. Zowel De Bilt als Zeist beschikten toentertijd over een haven. In De Bilt bij het Kloosterpark (later bij de Jacobssteeg) en in Zeist aan de Waterigeweg. 15 jaar later kwam nog slechts één boot langs en ging het vrachtvervoer over de weg.

Cultureel erfgoed
De Initiatiefgroep Biltse en Zeister Grift wil de herinneringen van dit cultureel erfgoed graag levend houden en begon in 2016 met haar werkzaamheden. 'Allereerst maakten wij een inventarisatie op het gebied van ruimtelijke ordening, natuurbehoud, waterbeheer, recreatie, cultuurhistorie en ook kunst in het gebied van de Grift. Daarna spraken wij met personen en organisaties die kennis hebben van, of betrokken zijn bij de Grift over hun ideeën over de toekomst van de Grift', vertelt voorzitter van de Initiatiefgroep Jan Reerink. Hij vervolgt: 'Op grond van de eigen inventarisatie én de resultaten van de hoorzittingen hebben wij de kansen van en beperkingen voor te ontwikkelen activiteiten op een rij gezet'. Het verschil in karakter van de verschillende gebieden waar de Grift doorheen stroomt, maakt dat de Initiatiefgroep bij het maken van de plannen heeft gekeken naar zowel de kansen als de beperkingen voor de verschillende delen van de Grift.

Ecologische Hoofdstructuur
Tussen De Bilt en Zeist liggen natuurgebieden met een belangrijke ecologische verbindingsfunctie (Gebiedsvisie voor De Bilt-Zuid). Het wildviaduct onder de A28 is de belangrijkste verbinding voor dieren tussen het Vechtplassengebied, Boswachterij Lage Vuursche, de Utrechtse Heuvelrug, het Kromme Rijngebied en de uiterwaarden van de Neder-Rijn. Patrick Greeven van Stichting Milieuzorg Zeist maakt zich dan ook grote zorgen over de plannen van de Initiatiefgroep. 'De Ecologische Hoofdstructuur is belangrijk voor flora en fauna in Nederland. Vooral het gebied bij de Jacobssteeg is een groot spanningsveld, die niet geschikt is voor bijvoorbeeld kanoroutes, zoals de Initiatiefgroep voorstaat', legt Greeven uit. Hij blijft de plannen van de Initiatiefgroep dan ook van dichtbij volgen. 'Het gebied is gewoon te kwetsbaar voor de vele kanovaarders die de Grift willen bevaren', vervolgt hij. Reerink is het hier niet mee eens en denkt dat de drukte in het gebied best zal meevallen. Uit gesprekken met vertegenwoordigers van gemeenten De Bilt en Zeist en de Provincie Utrecht blijkt dat de Ecologische Hoofdstructuur in dit gebied prioriteit heeft en dat er geen significante aantasting van de natuur in dit gebied mag plaatsvinden. De faunapassages worden de komende periode verder uitgebreid. De ' Gebiedsvisie voor De Bilt-Zuid'  geeft wel aan dat andere gebruiksmogelijkheden van het gebied dan natuurbehoud niet geheel uitgesloten zijn. Echter daar waar de bebouwing verstorend werkt, krijgen natuur en landschap voorrang.

Relevante ontwikkelingen
Bij de Werken van Griftenstein langs de Utrechtseweg komt een nieuw ecoduct dat voor de fauna het Vechtplassen- met het Kromme Rijngebied gaat verbinden. Voor een kanoroute is hier dus geen plaats. Dankzij mogelijke woningbouw op het oude Hessing-terrein krijgt de Grift waarschijnlijk zijn oude loop terug. Bij het Kloosterpark komen diverse routes samen. Vanuit de gemeente liggen plannen om het park anders in te richten en is het wellicht interessant om een kleinschalige horecavoorziening te creëren. Door de Jacobsteeg op te nemen in een wandel- en/of fietsroute kunnen inwoners van de regio in ieder geval op één plek genieten van de Grift. Het zuidelijke en oostelijke buitengebied van Zeist heeft een gemengde bestemming van natuur en agrarisch gebuik. Naar het oordeel van de Provincie moet dit zo blijven.

Behalve naar kanoroutes kijkt de Initiatiefgroep ook naar fiets- en wandelroutes door het gebied, zoals diverse Klompenpaden met een lengte van 3 tot 15 kilometer. Informatie is beschikbaar via app, website en brochure. Ook liggen voorstellen klaar voor twee fietsroutes: een fietstocht langs de gehele Grift van Utrecht naar Zeist en ééntje van De Bilt naar Zeist en vandaar weer terug naar De Bilt.

Activiteitenplan
De Initiatiefgroep wil diverse activiteiten ontwikkelen met betrekking tot de Grift, zoals mogelijkheden om tot een meer herkenbaar beeld voor de Grift te komen, oevers van de Grift aantrekkelijker maken, om de aandacht van de Grift te versterken. De toegang naar de Grift verbeteren, middels bruggetjes, het plaatsen van banken of het plaatsen van een picknickplaats bij het bruggetje over de Jacobssteeg. Verder wil zij de historische kennis over de Grift vergroten, middels een basisverhaal over de totstandkoming en de functie van de Grift en de kennis verspreiden over de  geschiedenis van Vollenhoven, het Vrouwenklooster, Oostbroek, Blikkenburg, Rijnwijck en Slot Zeist. De communicatie is mogelijk via UtrechtAltijd.nl. Dit is een nieuwe website met verhalen, activiteiten, locaties en voorwerpen over de geschiedenis van de provincie Utrecht. Ook wandel-, fiets- en kanoroutes kunnen via deze website worden bekendgemaakt.

Enthousiast
Zowel wethouders Hans Mieras van De Bilt en Marcel Fluitman van Zeist als Mariëtte Pennart van de Provincie Utrecht zijn enthousiast over de onderliggende voorstellen van de Initiatiefgroep Biltse en Zeister Grift. Mieras: 'De Jacobssteeg is voor mij een magische plek. Ondanks alle eventuele ontwikkelingen wil ik dit gebied wel koesteren, omdat het daar nu nog zo rustig is. Samen met gemeente Zeist wil ik de oude loop van de Grift graag in ere herstellen'. Wethouder Fluitman en Mariëtte Pennart zijn het hiermee volledig eens. Over het gebied is ook een film gemaakt door Rozenhuis Producties en geeft een beeld over de oude vaarweg van Utrecht naar De Bilt en Zeist.