Fred Hisschemöller uit Bilthoven beschrijft zijn afgelopen honderd jaar

door Rob Klaassen

Fred Hisschemöller heeft in zijn honderdste levensjaar samen met de schrijfster Rebekka Bremmer een boeiend boek met zijn levensverhaal geschreven. Een levensverhaal waarin zich op persoonlijk niveau de twintigste eeuw ontvouwt. 

Fred werd net na de Eerste Wereldoorlog in Rotterdam geboren. Toen had Nederland nog geen Afsluitdijk, was Koningin Wilhelmina al bijna 25 jaar koningin en tierde de verzuiling in al z’n verscheidenheid nog welig. Fred groeide op tijdens de cisisjaren ’30 en belandde, vanaf de start van zijn universitaire studie Sociale geografie in de Tweede Wereldoorlog, in het Verzet. Hij was actief bij het Utrechtse kindercomité, waar Joodse kinderen aan een onderduikplaats werden geholpen. Hij zegt daarover: ‘Dat deed je gewoon’. Daarna moest hij onderduiken en is een aantal malen ternauwernood aan de dood ontsnapt. Kort na de oorlog ontmoet hij zijn vrouw met wie hij 65 jaar lang getrouwd was. Tijdens de daaropvolgende periode van wederopbouw heeft hij kunnen afstuderen. In de jaren zestig geeft Fred geschiedenis en geografie aan het Utrechts Lyceum in De Bilt, een school die gegrondvest was op de methode Montessori. In de vroege jaren ’70 verhuist hij met z’n gezin voor drie jaar naar Suriname, waar hij ook als leraar gaat werken. Hij is daar in de roerige jaren net voor de onafhankelijkheid. Daarna geeft hij tot zijn vervroegde pensioen weer geschiedenis in het sterk veranderende Nederland.

Principes
Op de vraag aan Fred wat nu het belangrijkste is geweest dat zijn leven heeft bepaald zegt hij dat daarop geen eenduidig antwoord valt te geven. ‘Er zijn heel veel dingen heel bepalend voor mij geweest. Ik noem er een paar: Dat ik van huis-uit gewend ben om geen alcohol te gebruiken. Niet dat mijn ouders dat streng verboden, maar wel was er de overtuiging dat jeugd en alcohol twee zaken zijn die je strikt van elkaar gescheiden moet houden. Voorts mijn lidmaatschap op mijn 16^e van NBAS (Nederlandse Bond van Abstinent Studerenden). Een beweging, die sterk was verbonden met de NJN (Nederlandse Jeugdbond van Natuurstudies) en de AJC (Arbeiders Jeugd Centrale), de jeugdafdeling van de SDAP (voorloper van de PvdA). Het sober en principieel leven, was daarbij een levensovertuiging. In dit soort van omgeving, waar ik ook mijn vrouw heb ontmoet, heeft mij in belangrijke mate gevormd. Een omgeving waar gelijkheid tussen man en vrouw, blank en zwart, rijk en arm, essentieel is. In dit soort omgeving heeft mijn wieg gestaan, het is mijn cultuur, mijn sociale groep. In alles wat ik heb meegemaakt: de economische crisis van de jaren ‘30, de Tweede Wereldoorlog, de naoorlogse wederopbouw, in mijn onderwijs, ben ik trouw gebleven, en ook heb kunnen blijven, aan deze principes. Zij zijn mijn baken in het leven, een baken waaraan ik me te allen tijde heb kunnen vasthouden. Een baken waar ik me gelukkig bij voel’.

Herinneringen
Op de vraag of zijn herinneringen betrouwbaar zijn schrijft Fred: ‘Ik herinner me heel veel details, al weet ik dat ik ook veel details vergeten moet zijn en soms zijn er dingen die ik me niet meer goed kan herinneren. Ik heb ze ingevuld, geselecteerd en bijgemaakt, zoals een mens met z’n herinneringen doet. Een mens ontwikkelt in de loop van zijn leven zijn levensopvattingen en manieren om tegen gebeurtenissen en het eigen leven aan te kijken. Herinneringen worden daardoor onherroepelijk gekleurd. Herinneren is meer dan vasthouden aan wat er is gebeurd, een menselijk geheugen is iets anders dan een harde schijf. Ik ben mij er goed van bewust dat wat ik mij nu herinner het resultaat is van bijna honderd jaar opnemen, vergeten en bewerken. Het zit vanbinnen, daar opereer ik mee, dat beïnvloedt enerzijds mijn denken en voelen en anderzijds mijn handelen. Betrouwbaar? Nee. Authentiek? Ja, dat wel’.

Montessori
Fred voelde zich aangetrokken tot het Montessorionderwijs. Hij voelde zich daar als een vis in het water. Er werden onderwijsprincipes gehuldigd die strookten met zijn opvattingen over gelijkheid. Er werd uitgegaan van de vorming van een gemeenschap vanuit gelijkwaardigheid tussen leerlingen en docenten. Docenten hadden geen macht over de leerlingen, maar konden gezag ontlenen op basis van hun kennis en hun uitstraling. Leraren waren allereerst pedagoog die met behulp van de school probeerden de vorming van een jong iemand tot een volwassene te optimaliseren. Het Montessorionderwijs was erop gebaseerd dat deze nieuwe benadering van opvoeden ertoe zou kunnen leiden om te komen tot een ander vollediger mens. Uiteindelijk zou dit kunnen leiden tot een vollediger/gelukkiger samenleving.

Extra leren
Fred heeft in de loop van de tijd vele generaties leerlingen aan zich voorbij zien trekken. In de laatste periode voor zijn pensioen werkte hij bij het Calscollege in Nieuwegein. Een van de leerlingen daar was Manon Uphoff ; thans een bekend auteur. Zij heeft bij Freds boek een voorwoord geschreven, waarin zij stilstaat bij de bijzondere wijze van lesgeven door Fred. Het waren namelijk eigenlijk geen lessen, maar Freds geschiedenislessen waren levenslessen. Fred: ‘Ik wilde met jullie in gesprek, van gedachten wisselen, ik geloofde niet in opgelegd gezag’. Omdat dit soort van levenslessen niet in het lesprogramma past, moesten de leerlingen daarnaast ook wel goed weten wat er in hun officiële lesboek stond. Hij zei dan altijd ‘Wel ook lezen wat er in het lesboek staat, alleen dan kan ik doorgaan met mijn verhalen’. Manon: ‘Lessen niet over alleen de overlevering van de machtigen, maar ook de ervaringen en belevenissen van de voortijdig weg-gedrukten, genegeerden, verwaarloosden, uitgewisten, de nog ongehoorden, de machtelozen. In rijk, zelf ontwikkeld lesmateriaal (vaak orale bronnen) sprak hij over het leven en de bijtende machtsverhoudingen en het soort langdurig scheve relaties dat daardoor was ontstaan. Zodat we een begin van inzicht kregen: hoe gebeurtenissen en handelingen van tientallen decennia geleden konden doorwoekeren in het heden. ‘Onze’ meneer Hisschemöller kreeg ruim dertig bokkige en puberende leerlingen zover dat ze dubbel zoveel leerden, twee keer zo hard liepen’.

Tot slot
Het boek ‘Dat deed je gewoon’ geeft van binnenuit een boeiende beschrijving van hoe mensen in de 20^e eeuw met de diverse ingrijpende gebeurtenissen zijn omgegaan en hoe zij tot hun standpunten en keuzen zijn gekomen. Wat keer op keer opvalt is hoe die keuzen zo verschillen van de keuzen waarvoor we heden ten dage staan. Keuzen die in onze neo-liberale samenleving nog nauwelijks op principiële overwegingen zijn gebaseerd en waar vaak vooral materiële overwegingen aan ten grondslag liggen. Kortom, een voor velen zeer interessant boek.

Lezersactie
Voor lezers van De Vierklank is een aantal exemplaren ter beschikking gesteld. Om hiervoor in aanmerking te komen stuurt u een mail naar info@vierklank.nl met in het onderwerp ‘Fred’. De boeken worden onder de inzenders verloot. Iedereen krijgt bericht.