Klankbord: Lokale participatie en communicatie

Straks zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen, waarbij vaak (landelijke) politici met de grappigste verkiezingsspotjes en meest ridicule slogans mogelijk weer de indruk zullen willen wekken, dat het om meer gaat dan het verkiezen van het lokale geweten. Landelijke media zoeken niet altijd de diepgang op als het gaat om de gemeenteraadsverkiezingen. 

Met de huidige maatschappelijke en politieke ontwikkelingen - denk bijv. aan de energietransitie en de Omgevingswet - verandert er veel in het dagelijks leven van inwoners. Dit leidt bij hen tot een grote behoefte om invloed uit te oefenen op de democratische besluitvorming. Daarbij beseffen gemeenten, dat een sterke lokale democratie om continue aandacht en onderhoud vraagt om mee te kunnen bewegen met de nieuwe uitdagingen. Het is juist nu van belang dat gemeenten inwoners blijven betrekken bij de ontwikkelingen in de samenleving én dat daarbij ruimte ontstaat en blijft voor nieuwe verbindingen tussen inwoners en hun bestuur. Uit de praktijk blijkt nu al dat dit verdergaat dan alleen inspraak bij de voorbereiding van beleid en dat gemeenten hierbij nadenken over en streven naar een stevige en zo ruim mogelijke inrichting van participatie.

Op Gemeente.nu schrijft politicoloog Jinne Samson in augustus 2021: ‘Wanneer gemeenten de torenhoge verwachtingen met participatie willen waarmaken is goede communicatie aandachtspunt nummer één’. Volgens Samson dient een gemeente duidelijk te communiceren over waarom zij inwoners vraagt te participeren en wat ze hiermee wil bereiken. Ook moet helder worden gemaakt op welke manier via participatie invloed kan worden uitgeoefend en dat communicatie ook moet gaan over transparante besluitvorming want uiteindelijk is het de gemeenteraad die besluit. Het kan zomaar gebeuren dat raadsleden een besluit nemen dat afwijkt van de uitkomsten van participatie. Communiceren wat er met de inbreng van participanten wordt gedaan is daarom van groot belang om misverstanden achteraf te voorkomen. Goede communicatie staat volgens Samson garant voor een transparant proces, waarbij inwoners weten waar ze aan toe zijn zodat ze een oprechte keuze kunnen maken om wel of niet mee te doen. Een proces dat bovendien navolgbaar is voor de (overige) inwoners en voor de gemeenteraad als besluitvormend orgaan, waarmee de democratische waarde van participatie wordt vergroot.

In ‘Lokale democratie op zoek naar zichzelf’ (2020) spreken burgemeesters en hoofdredacteuren van regionale kranten zich uit over de staat van de Nederlandse lokale democratie. Dat levert een mooie staalkaart van democratische impressies op, democratiebeelden vanuit de regio. De opvattingen van de burgemeesters en journalisten vallen op door hun diversiteit en verschil in perspectief. De een is meer optimistisch, de ander meer pessimistisch. Er zijn er die laaiend enthousiast zijn over alle burgerinitiatieven in het land, terwijl anderen dat maar ‘klein bier’ vinden of te veel een hobby voor de overwegend hoogopgeleide, witte, mannelijke ‘participatie-elite’. 

Toch is in al die uiteenlopende visies en meningen weldegelijk enige consensus vast te stellen; een gemeenschappelijk gevoel over de huidige conditie van onze lokale democratie: men is over het algemeen redelijk optimistisch over de huidige situatie in de gemeenten, maar bezorgd over toekomstige ontwikkelingen. Bestuurlijk loopt het nu allemaal nog vrij netjes op rolletjes, maar hoe zal dat in de toekomst zijn, wanneer er bijv. nog meer op de gemeenten afkomt? 

Het beeld dat de burgemeesters van hun inwoners hebben wordt ondersteund door cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Uit onderzoek blijkt dat inwoners een grote behoefte hebben om te participeren, vooral daar waar het gaat om het uitoefenen van invloed op besluiten in de eigen omgeving. De participatiebereidheid van mensen is echter iets anders dan hun feitelijke actiebereidheid. Verkiezingen zijn - ook al vinden ze maar één keer per vier jaar plaats - nog altijd verreweg de meest gebruikte vorm van politieke participatie. Inwoners willen vooral een lokale overheid, die zijn taken goed uitvoert; zij willen goed bestuurd worden en tevreden zijn over de publieke diensten van de gemeente. Participatietrajecten bieden niet als vanzelf een oplossing voor het feit dat veel inwoners maar weinig binding met de lokale politiek voelen.

Aan Marc Visch (directeur-bestuurder) van de NLPO (Nederlandse Lokale Publieke Omroepen) werd bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen in ‘Hoe lokale media jou wél geïnformeerd houden over lokale politiek’ gevraagd wat lokale media daarbij kunnen betekenen: ‘De vraag is zijn mensen voldoende geïnformeerd? En als je het hebt over lokale, regionale of landelijke democratie, dan begint democratie natuurlijk met debat en kennis. Je kunt een keuze maken op wie je stemt als je kennis hebt’. En op de aanvullende vraag: ‘Is het dan van belang dat lokale politici die lokale media zelf meer opzoeken? antwoordde hij: ‘Ja, maar die vinden ze wel hoor. Want dat is hún spreekbuis. Daarmee kunnen ze die bevolking nog enigszins direct bereiken. Wil je mensen overtuigen om op jou te gaan stemmen zonder dat ze een beeld van je hebben, dan gebruik je liever de traditionelere lokale mediavormen’. 

Henk van de Bunt