Belastingbomen

door Henk van de Bunt

In de 19e eeuw kon enige tijd de belasting voor agrarische grond ontdoken worden door drie bomen op een kavel te planten. Het terrein werd dan aangemerkt als bosgrond. Een maas in de wet waarvan landeigenaren dankbaar gebruik maakten. De belastingbomen, zijn naast hun monumentale verschijning, objecten die een specifieke verhaal vertellen en herinneren aan legale ‘belastingontduiking’.

In die tijd werd de reden om daar bomen te planten als ‘belastingontduiking’ aangemerkt. Wanneer een stuk land kon worden omschreven als land met bomen, moesten er ‘tienden’ worden afgedragen; voor een weiland was men de dure ‘vee-tienden’ verschuldigd. Toen deze maas werd gedicht, werden sommige bomen niet gekapt. Dat zijn nu monumentale bomen, die het landschap vorm geven. Zij zijn ook een voorbeeld van de maatschappelijke invloed, in dit geval een belastingstelsel, op de inrichting van het landschap.

Eiken
Ten oosten van de Eijkensteinsesteeg (de Opstal), ten zuiden van boerderij De Avond aan de (Oude) Gezichtslaan 295 in Bilthoven, staan nog twee van de - waarschijnlijk eerder geplante - oorspronkelijke drie eiken, welke naar aard en plaats naar alle waarschijnlijkheid belastingbomen zijn. In de volksmond heten de drie eiken Abraham, Isaak en Jacob; een oudtestamentische afstammingslijn, maar zo oud zijn de bomen niet. De ouderdom van de bomen gaat tenminste terug tot de 19e eeuw: de tijd dat dit belastingstelsel gold, maar volgens kenners zijn ze waarschijnlijk nog ouder. Eén van de drie bomen is rond de eeuwwisseling afgestorven. In de 50-ger jaren van de vorige eeuw is het land waar de oude eiken staan afgegraven, waardoor de bomen hoger dan de omgeving staan.

Houdringhe
Het item over belastingbomen in de Cultuurhistorische Waardenkaart (2011) van de Gemeente De Bilt eindigt met de vragende opmerking: ‘Mogelijk staan op Houdringe ook nog drie belastingbomen’. Op die onbeantwoorde vraag reageert bomenkenner en boswachter van het Utrechts Landschap Joris Hellevoort: ‘Kort onderzoek van mijn kant over de eventuele belastingeiken van Houdringe heeft tot op heden niets opgeleverd. Ik heb oude kaarten bekeken, kadastrale gegevens en deels archief maar geen enkel spoor. Ook qua veldkennis durf ik daar geen bomen aan te wijzen. Hooguit de solitaire eik bij Klein Houdringe, eerder al besproken in De Vierklank, komt in aanmerking maar ieder bewijs ontbreekt’.