Persijn in oude glorie hersteld

door Henk van de Bunt

Eigenaar Marcel Röhrs van Buitenplaats Persijn Maartensdijk heeft in november 2020 van de gemeenteraad van De Bilt het groene licht gekregen voor een functieverandering. Röhrs is bezig de verschillende gebouwen en de landschappelijke inrichting van de buitenplaats te restaureren.

Röhrs: ‘Wij hebben bij onderzoek voor onze restauratie een landkaart uit 1830 gevonden. Daar waren de oude tuinen ingetekend en die bleken oorspronkelijk zo’n 10 Ha groot te zijn’. Het onderzoek was nodig om in november 2020 van de gemeenteraad groen licht voor de restauratie van de buitenplaats te krijgen. Röhrs is nu dan ook bezig de landschappelijke inrichting van de 18-eeuwse buitenplaats te herstellen. Röhrs vervolgt: ‘Oorspronkelijk hebben we de buitenplaats aangekocht met 5 ha tuinen, maar na de ontdekking van de oude landkaart zijn we met de buurman gaan praten. Gelukkig was de buurman - Landgoed Eyckenstein - bereid de grond voor de oude tuinen aan ons te verkopen.

Geschiedenis
Het landgoed Persijn te Maartensdijk, daterend uit 1781 is oorspronkelijk ontworpen in de vroege landschapsstijl en in de 19de eeuw vernieuwd naar de late landschapsstijl. Kenmerkende 19e eeuwse aanpassingen zijn twee bomenlanen, de vista’s, naar het omliggende landschap en de toepassing van uitheemse beplanting. Een vista of zichtas is een vrij uitzicht op een fraai of karakteristiek punt langs een omkaderde lijn. De term wordt gebruikt in de stedenbouwkunde en tuin- en landschapsarchitectuur. De bekendste zichtassen zijn groot en monumentaal, maar ook een tuinpad kan een zichtas zijn. Het hoofdontwerp hier gaat uit van een tweetal zichtassen vanuit het huis: één in zuidelijke richting (naar de Dom in Utrecht) en één in oostelijke richting (naar de zonsopkomst).

Domlaan
Uniek voor het landgoed Persijn is dat er een zogenaamde Domlaan ligt. Dit is een vrije zichtlijn vanaf het landgoed in Maartensdijk naar de Domtoren in Utrecht. Door de Rijksdienst is de Domlaan dan ook opgenomen in de monumentale omschrijving. Röhrs vervolgt: ‘oorspronkelijk waren er 7 ‘functionerende’ domlanen in de omgeving van Utrecht, maar in de loop der tijd zijn er daarvan helaas nog maar 2 over, waarvan er dus 1 bij ons op het landgoed bleek te liggen. Ook deze zichtlijn wordt de komende jaren met zorg door ons hersteld’.

Ligging
Het langwerpige perceel waarop de buitenplaats is gelegen wordt aan de oostzijde begrensd door de Koningin Wilhelminaweg en door de Achterweteringseweg in het zuiden. De buitenplaats heeft momenteel een oppervlakte van bijna 10Ha. Hiervan is circa 1,1 hectare bebouwd en verhard en is 4500 m2 aan waterpartijen aanwezig. De beoogde reconstructie is voorzien op het noordelijk gelegen perceel. De oppervlakte van dit perceel bedraagt zo’n 40.000 m2 en na de reconstructie zullen de waterpartijen dan ook weer zijn teruggebracht naar hun oorspronkelijke grootte van zo’n 12.000 m2. Röhrs: ‘Met de aanleg van natuurvriendelijke oevers in overleg met het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden hebben we daarmee een mooi stuk natuur hersteld’. En niet alleen de natuur in en om het water zal worden teruggebracht, ook de reparaties op de oevers geven zo een nieuwe impuls voor flora en fauna.

Het initiatief
De buitenplaats is oorspronkelijk ontstaan als een hofstede en aangekocht en geleidelijke ingericht tussen 1668 en 1786. Tussen 1800 en 1920 was de buitenplaats het grootst en had als landgoed indertijd, volgens het aardrijkskundig woordenboek uit 1847, een oppervlakte van ongeveer 230 hectare. Rond 1880 is de inrichting van het park aangepast aan de toenmalige smaak van de eigenaren, overigens gebeurde dit meestal als besparing, omdat de nieuwe landschapstijl veel ruiger is, is het onderhoud ook stukken goedkoper. De nieuwe tuinaanleg van de buitenplaats is rond 1870 door Hendrik Copijn ontworpen.

Water
Voorts zijn er een aantal belangrijke elementen waaruit de aanleg bestaat, zoals een waterpartij in de vorm van een slingervijver, gelegen aan de oostzijde voor het huis en zich uitstrekkend naar het noorden en een zuid-noord lopende laan aan de westzijde van het huis, de entree vormend van de buitenplaats en beplant met beuken. Er zijn diverse boomgroepen, bestaande uit rode en groene beuken, onder geflankeerd door heesters als rhododendrons, werkend als coulisse aan de zuidoost, zuidwest, en noordzijde van het huis en een rechte as, noordoostelijk van het huis gelegen, langs de slingervijver. Deze Domlaan is beplant met eiken. Het park bij de buitenplaats is rond 1920 in omvang gehalveerd. Marcel Röhrs vertelt: ‘Voor het ontwerp van het herstel van de oude kern van de buitenplaats is uitvoerig archiefonderzoek gedaan. Gelukkig zijn er nog diverse zeer oude foto’s van de tuinen’. In het noordelijke - aangekochte - deel worden nu de oude gedempte waterpartijen teruggebracht.

Bos
Aan de oostrand zal het vroegere eiken- en beukenbos opnieuw aangeplant worden. Van 1918 tot 1927 was het landgoed in handen van een houthandelaar. Hij kapte het bos en zette het land om in weidegrond. Ook zal een deel van de oorspronkelijke paden en lanenstructuur hersteld worden. Het middendeel zal open worden gehouden en benut worden voor extensieve beweiding. Het bestaande water blijft gehandhaafd en wordt voorzien van natuurvriendelijke oevers, nodig voor het behoud en de versterking van de ecologische waarden in het plangebied. In het zuidelijke deel worden de oorspronkelijke waterpartijen, lanen en zichtlijnen ook hersteld. Op het terrein zijn parkeer- en speelterreinen aangelegd, die qua omvang en materiaalkeuze niet harmoniëren met de rest van het park. Deze worden aangepast of gedeeltelijk verwijderd. Ook zal de oorspronkelijke moes- en fruittuin samen met een oorspronkelijk aanwezige kas worden hersteld’. Meer informatie, zie landgoedpersijn.nl