Loswal werd natuurgebied

door Henk van de Bunt

Loswallen of losplaatsen onderstrepen de lokale economische betekenis van de betreffende waterloop. De loswallen zijn ontstaan aan trekvaarten. Ze worden vooral in gecultiveerde veengebieden aangetroffen. In de 20ste eeuw verloren de meeste loswallen hun functie aan het wegverkeer.

Ook de provincie Utrecht kende vroeger een uitgebreid net van vaarwegen, waarlangs buurtschippers op platte schuiten, de zogenaamde pramen, allerlei goederen vervoerden. De Biltse Grift maakte onderdeel uit van dat vaarnet. Aanvankelijk lag de loskade (loswal) voor De Bilt direct bij het oude dorp. Door de aanleg van de Utrechtseweg heeft Rijkswaterstaat in 1934 de loswal naar de Jacobssteeg verplaatst. De buurtvaart had op dat moment haar bloeiperiode al achter de rug. Door de opkomst van andere, meer efficiënte vervoermiddelen en de aanleg van beter wegen, zoals een verbrede Utrechtseweg, was zij ten dode opgeschreven.

Jacobssteeg
Het is wat puzzelen op de diverse kaarten van onze gemeente, maar ook na de amputaties om de Uithof tegen Utrecht aan te plakken ligt de Jacobssteeg nog altijd net op Bilts grondgebied; hij loopt dwars door de weilanden vanaf de ventweg langs de Utrechtseweg ter hoogte van Motel De Biltsche Hoek tot aan de noordelijke oprit van de fiets fly-over die de twee takken van de Bunnikseweg met elkaar over de A28 verbonden houdt. Ondertussen is de weg helemaal voor alle normale verkeer met hekken afgesloten en sindsdien voor alleen aanliggenden en wandelaars toegankelijk.

Kassei
De loswal aan de Jacobssteeg was oorspronkelijk bestraat met granietkasseien. In 1993 werden de bestrating en beschoeiing weggehaald en door het graven van een extra sloot is er een rusteiland voor fauna gecreëerd. De loswal heeft nu een functie als ‘stapsteen’ in de ecologische verbinding langs de Biltsche Grift. Bij het opbreken van de oude loswal kreeg Abe Postma van de Historische Kring De Bilt via contacten elders, een van de stenen van de oude loswal voor het archief van de Historische Kring. Abe Postma vertelde daarover ‘Deze steen komt uit de loswal, zoals die voorheen bij de Jacobssteeg lag. Het lijkt een doodgewone kei. Dit soort stenen zijn echter typisch voor de jaren dertig en veertig van deze eeuw. Ze werden in België gemaakt en dienden voor de bestrating van havenkaden. Je vindt ze nog in veel havensteden terug: Antwerpen, Rotterdam en Amsterdam bijvoorbeeld. Maar een kade in een weiland bij De Bilt? Het blijft curieus’.

Drinkpoel
De Bilt had oorspronkelijk een algemene loswal aan de Biltsche Grift, die destijds een belangrijke economische betekenis had bij het vervoer van goederen van en naar de stad Utrecht. De algemene loswal bevond zich tegenover het landgoed Sandwijck. Tot de te lossen goederen behoorde ook de uit de stad Utrecht afkomstige mest. De onaangename geur hiervan dreef bij westenwind richting het landhuis, wat de bewoners tegenstond. Daarom werd de loskade in 1797 iets naar het oosten verplaatst. Ter vervanging hiervan werd in 1934 door Rijkswaterstaat toen dus een algemene loswal aangelegd aan de Jacobssteeg en deze is dus maar kort in gebruik geweest. Postma hierover: ‘Met de sloop van deze loswal is een stuk geschiedenis van de binnenvaart verdwenen, evenals een schilderachtig weggetje. En dat blijft jammer, ook al is er een natuurgebiedje met een drinkpoel voor in de plaats gekomen.

Eigen
Veel landgoederen en boerderijen aan of bij de Grift hadden een eigen losplaats. Eén van de particuliere loswallen hoorde bij het landgoed Beerschoten en lag ten noordoosten van de Jacobssteeg, schuin tegenover de laatste algemene loswal. Ook de plaatselijke nijverheid, waaronder een vingerhoedsmolen, een blekerij (en latere stoomwasserij), een fabriek voor tuinbouwwerktuigen en een sigarenfabriek, had veelal haar eigen loswal. De loswal van de beurtschipper lag achter zijn huis, dat het laatste huis was van de Dorpsstraat. Deze was te bereiken via een aftakking van de Grift, die parallel liep aan de Biltse Dorpsstraat.