Over de grens van De Bilt en Maartensdijk
Algemeendoor Henk van de Bunt
‘Wie per auto de bebouwde kom van Maartensdijk binnenrijdt, passeert een blauw bord met daarop de tekst: ‘Maartensdijk, gem. De Bilt’. Het omgekeerde: ‘De Bilt, gem. Maartensdijk’ klinkt aanzienlijk minder vertrouwd in de oren. Toch komt je laatstgenoemde combinatie in stukken uit de vorige eeuw af en toe tegen.
Het betreft een Maartensdijks buurtschap dat in de loop der jaren werd aangeduid met namen als Steenstraat, Biltstraat, Biltkant, Biltschestraatweg, Steinenburg en dus ook De Bilt’. Kees Floor vervolgt zijn verhaal in De Biltse Grift van juni 2017: ‘Tot 1954 strekte het grondgebied van de gemeente Maartensdijk zich uit van de grens met Noord-Holland in het noorden tot voorbij de Steenstraat van Utrecht naar De Bilt (de huidige Utrechtseweg/Biltsestraatweg) in het zuiden. Het gedeelte van deze weg tussen Fort De Bilt en de Werken bij Griftenstein lag daardoor op Maartensdijks grondgebied. Hetzelfde gold voor de aangelegde zijwegen Steinenburglaan en Veldzichtstraat’.
Adresseringen
Volgens Kees Floor waren de adresseringen, die gebruikt werden niet eensluidend: ‘Zo vinden we in de telefoongids van 1940 de vermelding A. Diekema, Steinenburglaan 1 te Maartensdijk (Post de Bilt). Diezelfde Diekema kreeg in datzelfde jaar een vergunning voor het planten van bomen en het bouwen van een kippenhok achter zijn huis op de Steinenburglaan 1, De Bildt. Er blijft ook in de telefoonboeken ruimte voor De Bilt. Zo bevat het telefoonboek van 1950 een vermelding van F. van ‘t Hooft, arts, Steinenburg 22, De Bilt.
Grenswijzigingen
Historisch gezien was het aantal kernen van de gemeente Maartensdijk nog veel groter. De Historische Vereniging Maartensdijk vermeldt hierover op haar website: ‘In totaal zijn in de geschiedenis elf kernen te onderscheiden: Achterwetering, Achttienhoven, Blauwkapel, de Gagel, Groenekan, Hollandsche Rading, Maartensdijk, Nieuwe Wetering, Steinenburg, Tuindorp en Westbroek. Een aantal kernen is door herindelingen meerdere keren opgegaan in grotere gemeenten, zoals Achttienhoven, dat eerst opging in Westbroek en in 1956 met Westbroek in Maartensdijk, dat sinds 2001 in De Bilt is opgegaan. Achterwetering, Nieuwe Wetering, Groenekan en Hollandsche Rading zijn eerder als buurtschappen van het gerecht Oostveen opgegaan in Maartensdijk. Een aantal kernen is opgegaan in de gemeente Utrecht, zoals Blauwkapel, de Gagel en Tuindorp. De kern Steinenburg is in 1954 al bij de gemeente De Bilt gekomen’. Deze grenswijziging in 1954 maakte abrupt een einde aan de toepasbaarheid van de formuleringen Maartensdijk, (post de Bilt) en De Bilt, gem. Maartensdijk. Het gedeelte van buurtschap Steinenburg ten oosten van de A27 kwam bij de gemeente De Bilt; bewoners die gewend waren De Bilt als woonplaats op te geven, konden daar gewoon mee doorgaan. Het gebied tussen Fort De Bilt en de A27 viel voortaan onder de gemeente Utrecht; de bewoners daar zouden De Bilt niet langer als hun woonplaats opgeven.
Burgemeesters
De Steinenburglaan komt ook voor in het verhaal over de Maartensdijkse burgemeesters van voor die annexatie c.q. uitruil van delen van de toen bestaande gemeenten De Bilt, Maartensdijk en Utrecht in 1954. Roelof Tjalma werd in 1936 benoemd tot burgemeester van Maartensdijk; een functie, die hij tot 1944 vervulde. In dat jaar kreeg die gemeente een NSB‘er (A.G. Jongsma) als waarnemend burgemeester en na de bevrijding zou Tjalma tot 1947 nog weer kort functioneren als burgemeester van Maartensdijk. Anton Gerrit Jongsma was lid van de NSB. Op 11 juli 1942 werd hij benoemd tot burgemeester van Krommenie. Op hem werd op 27 september 1943 getracht een aanslag te plegen. Hij was persoonlijk betrokken bij de arrestaties van onderduikers. Vanaf oktober 1944 was hij waarnemend burgemeester van Maartensdijk. Na de bevrijding werd hij ten gevolge van het Zuiveringsbesluit ontslagen als burgemeester. Jongsma werd in 1948 door het Amsterdamse Bijzondere Gerechtshof veroordeeld tot een gevangenisstraf van vijftien jaar en na beroep werd hij door de Bijzondere Raad van Cassatie veroordeeld tot achttien jaar gevangenisstraf (met aftrek).
Steijnenburglaan
Meteen na de oorlog werd hij vervangen door D. Udo, die hiervoor raadslid van de gemeente Maartensdijk was geweest. In archiefstukken (bron Utrechts Archief) leest Jan Maasen van de Historische Vereniging Maartensdijk, dat Udo op de Steijnenburgerlaan (thans De Bilt) woonde; dus aan de eis tot wonen in de gemeente werd toen voldaan. De beëindiging van zijn kortstondige burgemeesterscarrière verliep nogal tumultueus. Anne Doedens ontdekt in het Handelsblad van 2 oktober 1946: ‘De waarnemend burgemeester van Maartensdijk - de heer Udo - is zondagmorgen telefonisch ontslagen, daar de gestaakte burgemeester Tjalsma weer in zijn functie is hersteld. Een en ander heeft in de gemeente Maartensdijk nogal beroering gewekt, daar men zich met de wijze van ontslaan niet kan vereenigen. De heer Udo werd n.l. opgebeld door den waarnemenden Commissaris der Koningin in Utrecht, die hem meedeelde, dat de heer Tjalsma met ingang van 1 October weer in functie zou komen; hij zou van zijn ontslag nog wel nader bericht ontvangen. In den gemeenteraad is ten sterkste tegen deze wijze van ontslaan geprotesteerd. Met 13-1 stem werd een motie Swaan aangenomen, om zoowel tot den minister van Binnenlandschen Zaken als tot den Commissaris der Koningin een protestschrijven te richten tegen de wijze waarop de heer Udo werd ontslagen’.
In 1948 werd Tjalma opgevolgd door mr. Hans Heinrich Schuller, die tot zijn pensionering in 1973 aan zou blijven.