De natuurbrug over de A27 en spoorlijn Hilversum-Utrecht.
De natuurbrug over de A27 en spoorlijn Hilversum-Utrecht. Foto: Rob Klaassen

Plannen natuurverbinding Hoorneboeg kleinschaliger

Algemeen

In 2015 kwamen twee natuurbruggen ten zuiden van Hilversum ter hoogte van de Zwaluwenberg tot stand; éen brug loopt over de A27 inclusief de spoorlijn Hilversum- Utrecht en de andere loopt over de Utrechtseweg (N417). Beide natuurbruggen zijn gebouwd om de twee natuurgebieden tussen Hilversum en Hollandsche Rading met elkaar te verbinden. 

In de loop der jaren zijn er veel plannen over deze natuurverbinding losgelaten die vaak op het nodige verzet van omwonenden stuitten. Na veel en intensief overleg kon uiteindelijk in 2018 een compromisplan worden gepresenteerd, waarin zowel de omwonenden als het Goois Natuurreservaat (GNR) zich konden vinden. De bedoeling was dat dit plan in 2019 verder zou worden voorbereid en eind 2020 in uitvoering zou komen. Echter, voorjaar 2019 kondigde de minister van Landbouw Carola Schouten aan met een nota te komen voor een nieuwe bossenstrategie. Deze nota verscheen herfst 2020; de gevolgen van de nieuwe strategie en de blijvende bezwaren van omwonenden maakten het noodzakelijk dat de plannen voor de natuurverbinding Hoorneboeg opnieuw grondig moesten worden herzien. 

Historie
Toen in 2015 de beide natuurbruggen werden gerealiseerd ontwikkelde het GNR plannen om de beide natuurgebieden, de Hoorneboegse hei en het gebied van het Hilversums Wasmeer, door middel van een nog te creëren heidegebied met elkaar te verbinden. Van de natuurbruggen werd al snel goed gebruik gemaakt door groter wild: das, ree en vos. De bruggen waren echter onvoldoende bereikbaar voor soorten dieren die leven in open heidegebieden, zoals de levendbarende hagedis, heideblauwtje, hazelworm, kamsalamander, vlinders en libellen. Met het verdwijnen van de heide zijn dit steeds meer bedreigde diersoorten geworden. Daarom is het noodzakelijk een groot heidegebied te ontwikkelen voor deze van open heidelandschap afhankelijke dieren. Om hiervoor draagvlak te krijgen werd er hiervoor ook een cultuurhistorisch aspect opgevoerd, namelijk dat dit gebied rond 1850 nog een grote heidevlakte was.

Bos
Het gebied is thans bos. Voor een deel eenzijdig dichtbegroeid productiebos. Om dit om te vormen tot een heidegebied zou er 85 ha bos worden gekapt en omgezet naar heide. Zo zou een heidegebied ter grootte van ca. 120 voetbalvelden ontstaan. Het kappen en afvoeren van de bomen en de bovenlaag van de bodem zou zo’n ruim drie jaar in beslag gaan nemen. Plannen, waar omwonenden - m.n. de inwoners van Hollandsche Rading en Hilversum-Zuid -nooit bij betrokken zijn geweest en hiermee plotseling onaangenaam werden verrast. Een breed gedragen protest tegen deze plannen was het gevolg. Het protest richtte zich zowel tegen de gevolgde procedure, als tegen de grote hoeveelheid te kappen bomen. Ook was er de nodige scepsis over de haalbaarheid om zo’n grote heidevlakte daadwerkelijk te kunnen realiseren.

IJskast
Gevolg van de protesten was dat het GNR de plannen ‘on hold’ zette. In 2017 werd er een adviescommissie Hoorneboeg in het leven geroepen die zich over de plannen zou gaan buigen; een commissie die bestond uit mensen uit de directe omgeving en zowel voor- als tegenstanders en voorgezeten door een onafhankelijk voorzitter. Uitgangspunt werd dat wordt nagegaan of het mogelijk was de natuurdoelen van twee optimaal functionerende natuurgebieden, ook konden worden bereikt zonder dat er zo rigoureus stukken bos zouden moeten worden gekapt. Na vele (studie-)bijeenkomsten en na advies van een extern bureau werd er medio 2018 een unaniem gedragen compromisvoorstel gepresenteerd dat voorzag in de kap van ca 34 ha bos. Een kwart van het aantal bomen van het oorspronkelijk voorstel. Het GNR nam vervolgens dit voorstel over en zegde toe dat men voortaan deze nieuwe werkwijze van bewonersparticipatie op al haar toekomstige projecten zou gaan toepassen!

Kink
Het was de bedoeling om in 2019 de voorbereidingen voor de uitvoering van het project ter hand te nemen. Echter in mei 2019 informeerde minister Carola Schouten over haar plannen met de bossenstrategie, nodig om meer samenhang aan te brengen in het bos-, natuur- en klimaatbeleid. Ook werd er vanuit de overheid in toenemende mate uitgedragen dat er meer bossen in Nederland zouden moeten komen. Daarom stuitte elke boskap op steeds meer verzet. Iedere boskap moet met nieuwe aanplant worden gecompenseerd. Bossen moeten ook gezonder en meer divers worden, dus met meer verschillende soorten bomen van verschillende leeftijden. Dit alles had tot gevolg gehad dat het compromisplan van 2018 moest worden herzien met handhaving van het gestelde einddoel. Over de nieuwe aanpak van het plan is overeenstemming met de diverse belangengroepen bereikt. De precieze uitwerking ervan zal in de eerste helft van 2021 worden gemaakt. Zoals beloofd worden ook hierbij de diverse partijen betrokken en pas na hun fiat zal de uitwerking van het plan gaan plaatsvinden.

Geen grootschalige boskap
Het grote verschil met de vorige plannen is dat het project nu in een veel breder kader geplaatst gaat worden. Het plan moet volledig passen in het totale beheer van alle omliggende natuurgebieden. De natuurverbinding staat nu niet langer meer als een project op zich; het gaat onderdeel uitmaken van het duurzaam bosbeheer van het totale gebied. Dit betekent concreet dat grootschalige boskap voor de omvorming naar heide niet meer zal plaatsvinden. Wel zullen er op sommige plekken stukken bos worden uitgedund en worden er enkele bomen gekapt, met name bij de natuurbruggen. Daar vind je nog stukken oud-productiebos met een zgn. monocultuur en weinig biodiversiteit. Door daar wat bomen weg te halen ontstaat er meer ruimte voor de bestaande bomen en kan er op de bodem een kruiden- en struiklaag worden gevormd. Ook worden er worden er extra loofbomen geplant om zo de biodiversiteit te vergroten. Op andere plaatsen zullen open plekken, stepping stones, worden gecreëerd voor de ontwikkeling van heide. Ook zullen oude landschapsstructuren zoals lanen, houtwallen, singels worden verbeterd en in ere hersteld. Ook dit is gunstig voor kruiden en struiken. De nieuwe aanpak vraagt een langere uitvoeringstijd. Nieuw is dat deze aanpak vooraf extern moet worden getoetst; d.w.z. is er bij deze aanpak voldoende sprake van goed functionerende natuurverbindingen. Gehoopt wordt dat eind 2021-begin 2022 er een begin met de uitvoering wordt gemaakt.

[door Rob Klaassen]

De natuurbrug over de N417, De weg Hilversum-Utrecht.