Geen rust voor egels

Het is winter. En wat is er dan heerlijker dan een winterslaap? Een paar maanden je ogen sluiten, de out-of-office melder aan en weer tevoorschijn komen als het mooi weer is. Aantrekkelijk nietwaar? Maar voor de egel is het bittere noodzaak. In de winter vindt hij bijna geen eten. Beschut tegen de kou kruipt hij het liefst weg in zijn winternest onder een bladerdek. Maar of het wel zo veilig is? Het leven van het ’s nachts scharrelende diertje blijkt bloot te staan aan vele gevaren. Wij mensen zijn daar voor het grootste deel de oorzaak van. 

Egels gaan in de periode november tot en met april winterslaap. Het diertje zoekt een beschut plekje, liefst onder een bladerdek, in een rommelhoekje of composthoop. Om niet teveel energie te verbruiken daalt de lichaamstemperatuur van 35,5 naar 5 graden. Toch verliest hij dan alsnog zo’n 30% van het lichaamsgewicht. Goed opvetten voor de winter is daarom belangrijk. Begin mei ontwaakt de egel, als het voedselaanbod weer op gang komt.

Steeds minder insecten
Egels eten graag wormen, spinnen, insecten, huisjesslakken mèt huisje, eieren en kleine vogeltjes (van grondbroeders), kikkers, padden, salamanders, mollen, muizen en bessen. Vroeger leefden egels op akkers waar dit allemaal te vinden was. Door de monocultuur van de grootschalige landbouw met gebruik van gewasbestrijdingsmiddelen gaan veel insecten en andere kleine beestjes dood. En daarmee ook egels en andere insecteneters. Het percentage insecten is maar liefst 70% gedaald door de intensivering van de landbouw. Op zoek naar voedsel gingen egels uitwijken naar tuinen en parken.

Klimaat
Door de klimaatverandering blijft het langer warm in het najaar en is het eerder warm in het voorjaar. Egels gaan daardoor later in winterslaap en ontwaken vroeger. Er is op die momenten weinig voedsel beschikbaar waardoor ze kunnen sterven. Onze winters zijn tegenwoordig zachter en vochtiger. Als de winterslaapplaats niet kurkdroog is, kan zich een schimmel op de egel ontwikkelen. Hierdoor komt het dier eerder uit zijn winterslaap. Ook dan kan gebrek aan voedsel tot de dood leiden.

Drukker in natuur
Door het aangename weer en de pandemie gaan veel meer mensen de natuur in dan voorheen. Dit betekent ook meer kans op verstoring van de egelnesten en slaapplekken. Ook honden kunnen de egelnesten verstoren. Het komt regelmatig voor dat een egel met hondenbeten naar de egelopvang wordt gebracht. Meer mensen in de natuurgebieden betekent ook meer zwerfafval. Egels steken graag hun neus in verpakkingen, als daar een voedselgeurtje aan zit. Vaak raken ze verstrikt en sterven dan van de honger. De keerzijde van meer mensen in de natuur is dat er meer gewonde egels worden gevonden en naar de egelopvang gebracht. Bij Stichting Egelbescherming Nederland in Huizen hebben ze dit jaar al meer dan 1000 dieren binnengekregen. Als u een egel vindt die vastzit of gewond is, neem dan contact op met Egelbescherming Nederland, www.egelbescherming.nl. Vaak is het diertje nog te redden.

Machines
In het najaar en de winter gaan we massaal aan de slag om gevallen bladeren op te ruimen. Dat is prima waar het gaat om de veiligheid op wegen en paden en voor het behoud van gazons. Op iedere andere plek is het beter om het blad gewoon te laten liggen. Het beschermt de bodem en het bodemleven tegen vorst en het vormt een goede humuslaag. Onder het bladerdek leven tal van wormen, pissebedden en andere kriebelbeestjes. Egels en andere insecteneters zoals marterachtigen en vogels worden daar blij van. Bovendien hebben egels daar vaak al hun (winter)nest gemaakt.

Winterklare tuinen
Een tuin ‘winterklaar’ maken is inmiddels een achterhaald begrip. Gelukkig zijn er ook hoveniers die propageren dat het belangrijk is dat een tuin ‘niet netjes’ is. Door blad en snoeihout te laten liggen en een composthoop te maken zorgt u voor voedsel, schuil- en slaapplaatsen voor allerlei dieren. Door struiken kort te snoeien voor de winter wordt veel beschutting weggenomen en misschien ook wel takken, waaraan nog bessen zitten.

Egelsnelweg
Egels lopen zo’n 2 km per dag. Soms moeten ze daarbij wegen oversteken, wat niet altijd goed afloopt. Verbindingszones van dichte beplanting, heesters en bomen zijn daarom belangrijk. Schuttingen vormen een barrière in de bewegingsruimte. U kunt de egels helpen door aan de onderzijde openingen in de schutting te maken waardoor egels zich gemakkelijk van de ene tuin naar de andere kunnen verplaatsen. De buren, en de buren van de buren, enzovoort, moeten dat dan ook doen. Zo’n verbindingszone wordt wel een egelsnelweg genoemd, zie: www.egelwerkgroep.com

Overigens, de egel maakt zijn winternest graag tegen een schutting, schuur of ander bouwwerk. Wees er dus op bedacht dat hij zich daar schuilhoudt. Probeer het nest niet te verstoren.

‘Dode egel’
Als u in de winter een ‘dode egel’ ziet, betekent dit niet automatisch dat hij ook echt dood is. De kans is groot dat hij in winterslaap is. Hij voelt koud aan, de lichaamstemperatuur is gedaald tot 2 – 5⁰ C en de ademhaling onregelmatig. 

Vindt u een gewond dier, neem dan contact op met de egelopvang of de dierenambulance. Als u de egel wilt bijvoeren geef dan geen melk, daar krijgt hij diarree van, maar liever kattenbrokjes. Bij voorkeur in een egelvoederhuis, zie: www.egelbescherming.nl 

Jacqueline van Dam,

Boswachter Publiek Utrechts Landschap