Een mitrailleursnest op de watertoren

In 1943 besloot de Duitse bevelhebber van de 88^e Gevechtsgroep zijn staf te verplaatsen van Utrecht naar het bosrijke Bilthoven. Er werd langs de Soestdijkseweg een spoorlijntje aangelegd van het station naar de Tollenslaan om materiaal aan te voeren. Eind 1943 was het werk gereed en betrokken de Duitsers hun posities in Bilthoven. Over de meeste is in de literatuur wel het een en ander bekend, niet bekend is dat ook bij het natuurbad achter de watertoren een Duitse eenheid werd ondergebracht.

Door deze verspreide legering ontstonden een soort enclaves tussen de oorspronkelijke bewoners, soms afgezet met prikkeldraad, soms alleen toegankelijk met een pasje. Soms werden huizen gevorderd. Maar het merkwaardige was dat de oorspronkelijke bewoners daar ook vaak konden blijven wonen. Waardoor de samenstelling binnen zo’n Sperrgebiet wel heel heterogeen kon worden. Met in de driehoek Tollenslaan-Bilderdijklaan-Hasebroeklaan bijvoorbeeld bezetters naast onderduikers, verzetsmensen en een joodse familie, tot het einde van de oorlog, zodat er soms zelfs min of meer persoonlijke relaties met de bezetters ontstonden.

Watertoren
Naast de watertoren woonde de familie Van Houten. De vader was verantwoordelijk voor de watervoorziening van de gemeente en dus een belangrijk man, ook Duitsers zijn afhankelijk van watervoorziening. In de barre winter van 44-45, de hongerwinter, met waterleidingen die regelmatig sprongen werd water een primaire levensbehoefte. Nu heet het weggetje naar de golfbaan waar toen het bij ouderen nog altijd bekende Natuurbad lag ‘Van der Borchlaan’. Destijds behoorde dit doodlopende zijweggetje tot de Julianalaan. Het was een bosrijk gebied daar achter de Julianalaan, de Sperwerlaan bestond toen nog niet.

De Duitse eenheid hier bij het natuurbad en de watertoren, ongeveer een peloton groot schat ik in, was het vooral om de watertoren te doen. Daar bovenop werd een mitrailleur geplaatst met een fel zoeklicht. De soldaten werden gelegerd bij het padvindersclubhuisje dat tot recent nog in gebruik is geweest, en stond vermoedelijk onder leiding van een Unter- of Obersturmführer. In de buurt werden enkele huizen gevorderd, waaronder dat van de ondergedoken joodse familie Karpowitz en aan de overkant dat van mevr. Buddingh’. Vanaf de watertoren werd soms geschoten naar overvliegende vliegtuigen of naar ongewenste bezoekers. Na het bombardement op Soesterberg van aug. 44 werd het doodlopende stukje Julianalaan met de al aanwezige houten poort afgesloten met een slagboom en had je een Ausweis nodig om te passeren, wat ook gold voor de familie Van Houten.

Brood
Hoewel er vrijwel geen persoonlijk contact ontstond met de soldaten, lag er wel iedere morgen een pakje brood op hun stoep, in de hongerwinter natuurlijk een geschenk van ongekende waarde. Toen de capitulatie nabij was, op 3 mei riep de officier, die het bevel voerde de heer Van Houten en liet een paar manschappen een handkar vol aardappelen laden. Toen de hr. Van Houten met de volgeladen kar naar huis liep, hoorde hij een schot en had de Duitse officier een eind aan zijn leven gemaakt. In de nacht daarna verdwenen de Duitsers.

Jeep
Op 4 mei (!) kwam een jeep met een geallieerde officier naar de heer Van Houten om te kijken of het terrein van de waterleiding geschikt was om er een kamp in te richten. Ook hier arriveerden de Engelse Polar Bears als eersten. Barbara van Houten herinnert zich nu nog hun verblijf: ‘Het was fantastisch. Mijn vader kreeg een fles drank, daarin dreven kleine flintertjes die glinsterden als goud. Dantziger Goldwasser heette het. Wij kregen chocola en te eten, geweldig. De militairen hadden bij ons hun eigen keuken. Er werden van oud brood en rozijnen daar heel lekkere bollen gebakken. Ik kreeg een uniform, de kleinste maat, mijn tante maakte van de pantalon een rok. De battle dress paste precies.’ De Polar Bears bleven maar kort, ze werden vervangen door Canadese troepen. Een bewaarde tekening in het ‘poëzie’ -album van Barbara herinnert daar 75 jaar later nog aan.        (Bernard Schut)