Begraafplaats Brandenburg bestaat 120 jaar

door Guus Geebel

Het oudste gedeelte van de begraafplaats Brandenburg aan de Eerste Brandenburgerweg in Bilthoven werd in 1900 in gebruik genomen. Het bijzondere van dit kerkhof is dat de oorspronkelijke begraafplaats later zodanig is uitgebreid dat het toch lijkt of het een totaalconcept is. 

Op een ontwerpschets uit 1926 is te zien hoe gedacht werd de uitbreiding vorm te geven. In het midden de aula met de grote as en rechts de toekomstige uitbreiding als spiegeling van de eerste aanleg. De aula is een achtzijdig koepelvormig gebouw in de Amsterdamse Schoolstijl. Het ontwerp is van Biltse gemeentearchitect en tevens directeur van de begraafplaats G.J. Vermaak, die ook de ontwerpschets uit 1926 ondertekende. Copijn uit Utrecht heeft de nieuwste uitbreiding gerealiseerd. Daarbij is met het bestaande ontwerp rekening gehouden, waardoor het nog steeds bij het oorspronkelijke ontwerp aansluit. 

Bordje
Een bordje met het verzoek contact op te nemen met de beheerder bij het graf van Henric Paulus baron van der Borch tot Verwolde van Vorden, was voor Veroniek Clerx, redacteur van het Online Museum De Bilt, aanleiding te onderzoeken wat dit betekent en wat de consequenties kunnen zijn. Baron van der Borch was van 1927 tot 1952 burgemeester van De Bilt en in 1945 de bevrijdingsburgemeester. In Bilthoven is een laan naar hem vernoemd. Van 1943 tot 1945 werd hij vervangen door een NSB burgemeester. ‘Ik vraag me af of de stand van zaken omtrent het graf bij u of uw familie bekend is en wat eventuele plannen zijn voor de toekomst’, schrijft Veroniek Clerx aan nabestaanden. Inmiddels heeft kleinzoon Romeo van der Borch tot Verwolde van Vorden haar geantwoord. ‘Zowel mijn grootmoeder als mijn grootvader en een van hun kinderen zijn in dit graf begraven. Mijn vader en daarna zijn broer die vorig jaar overleed hebben de grafrechten voor dit graf betaald. Ik zal echter op grond van uw bericht contact met de begraafplaats opnemen om meer informatie te krijgen over het door u gesignaleerde bordje.’

Grafrechten
Eric Oosterwijk, adviseur bij het team ondersteuning gebieden bij de gemeente De Bilt, gaf in gezelschap van communicatieadviseur Dick de Jager een toelichting over deze bordjes en hield een rondleiding over de begraafplaats. Hij vertelt dat de bordjes worden geplaatst bij graven waarvan de huurtermijn termijn afloopt en niet is gereageerd op een brief die de gemeente met de mededeling daarvan naar het laatst bekende adres stuurde. Dat was ook het geval bij het graf van de oud-burgemeester. ‘De procedure is dat wanneer de grafrechten afgelopen zijn en niemand zich meldt de rechten vervallen aan de gemeente. In de meeste gevallen wordt dan besloten tot ruiming, maar dat zal in dit geval zeker niet gebeuren.’ Eric vertelt dat het aantal begrafenissen sterk is afgenomen. ‘Er zijn er nu minder dan honderd per jaar.’

Stenen archief
Bij de aanleg van de begraafplaats is een duidelijke keuze is gemaakt tussen groenblijvers en loofbomen. De groenblijvers zijn de structuurdragers. De hagen die de vakken indelen zijn allemaal coniferen en de losstaande bomen zijn loofbomen. De gevarieerde grafmonumenten van verschillende materialen vormen als het ware het stenen archief van de omgeving. Het geheel maakt begraafplaats Brandenburg binnen de bebouwde kom tot een prachtig wandelpark. Het ontwerp is een gestileerde vlinder. Niet duidelijk is wie de grondlegger is. De vroegst gevonden tekening van de begraafplaats stamt uit 1926. Daarop staat de indeling van de paden. De tekening is ondertekend door P.J. Vermaak, gemeentearchitect van De Bilt. Er staat ook nog een bijzonder lijkenhuisje dat oorspronkelijk voor de begraafplaats werd gebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog werd het uitgebreid met een obductieruimte en toiletten. De originele snijtafel staat er nog in.

Herdenkingssteen
In 2000 bestond begraafplaats Brandenburg honderd jaar. Ter gelegenheid daarvan werd toen bij een herdenkingssteen een centenboom geplant. Bij de uitbreiding van de begraafplaats in 2009 kreeg de steen tijdelijk een andere plek. De centenboom bleek niet te behouden. In 2012 kreeg het monument een definitieve nieuwe plek bij een nieuw geplante roodbladige treurbeuk. De plaquette op de herdenkingssteen vermeldt dat burgemeester Tchernoff op 1 september 2000 de centenboom bij de steen heeft geplant. Op die dag hebben de burgemeester en zijn vrouw echter af moeten zeggen vanwege zware koorts. Toen heeft wijlen mevrouw Slok de boom geplant. Op de steen staat dus wel zijn naam, maar op de dag zelf was hij er niet. Het monument heeft nu een mooie plek op het oude gedeelte van de begraafplaats met keldergraven uit begin 1900. Daar ligt ook burgemeester De Blocq van Haersma de With begraven. Hij was mede verantwoordelijk voor de aanleg en ingebruikname van de begraafplaats.

Oorlog
Tijdens de oorlog hebben in de aula van de begraafplaats onderduikers gezeten. Één daarvan was de beroemde variétéartieste Heintje Davids. Het was een veilige plek omdat de Duitsers toch wel respect voor begraafplaatsen hadden, dus daar kwamen ze niet. Het schijnt dat in de oorlog in de oude keldergraven illegaal werd geslacht. Op de begraafplaats bevinden zich ook enkele oorlogsgraven. De komst van andere culturen hebben begrafenissen een heel ander karakter gegeven. Van een stille plechtigheid tot gebeurtenissen met veel muziek.