Westbroek wil bouwen

‘Het Comité Westbroek Leefbaar, in spoedvergadering bijeen, heeft met grote bezorgdheid kennisgenomen van de vertraging in de procedure van behandeling van het bouwplan Burg. Huijdecoperweg. Zij dringen er bij de Provinciale Planologische Dienst en de gemeenteraad Maartensdijk op aan met grote voortvarendheid terzake besluiten te nemen’.

Dit telegram ontving de Provincie Utrecht op 4 maart 1976. Na de nieuwbouw in 1956, het wijkje aan de Molenweg, waren er in Westbroek geen nieuwe huizen meer gebouwd. Voor jonge gezinnen was het haast onmogelijk zich in het dorp te vestigen. Velen weken uit naar Maartensdijk of Maarssen. Voor Westbroek betekende dat toen een grote achteruitgang van het verenigingsleven, het voortbestaan van het lager onderwijs werd bedreigd, er was sprake van een mogelijk vertrek van de dokter en de wijkzuster en diverse winkels moesten sluiten. 

Plannen voor een nieuwbouwwijk in Westbroek met zijn kenmerkende lintbebouwing leverde 11 bezwaarschriften op. Verontruste dorpsgenoten organiseerden zich vervolgens in het ‘Comité Westbroek Leefbaar’. Het comité bestond uit vertegenwoordigers van het verenigingsleven, de kerk, het onderwijs, de gezondheidszorg, de autochtone bevolking en de zgn. nieuwkomers. Dit waren wijkzuster Klazien Groot, ouderling Gijs Masmeijer, schilder Cees de Graaf, Rolf van Barneveld, aannemer en penningmeester Anton van Cooten, Arie Geurtsen, gemeenteraadslid Cees Lam, Rode Kruis-lid Jo Vendrig, Piet van Winssen en Henk de Rooij namens de zakenliedenvereniging, secretaris Jaap Lock, meester Joop Moolenaar, dokter Martin Smitt, vicevoorzitter Henk van Zijtveld en voorzitter Leen de Raadt. 

Henk van Zijtveld herinnerde zich in 2012:
“Niemand minder dan architect prof. Hertzberger, een artistieke man, was door de gemeente Maartensdijk benaderd om een nieuwbouwplan te maken voor Westbroek. Met nadruk moest hij in dit plan de cultuur-historische waarde van de bestaande bebouwing en het karakteristieke polderlandschap terug laten komen. De bezwaarschriften dwongen ons tot actie en we hebben toen Westbroek Leefbaar opgericht. Op aanraden van de toenmalige burgemeester Schuller hielden we een enquête voor woningzoekenden. Dat waren er 54! We verzamelden 279 handtekeningen en steunbetuigingen. 98 % van de bevolking was vóór de nieuwbouwplannen. In 1976 stelden we een ‘Pleidooi voor een leefbaar Westbroek’ op, in samenspraak met bestuurlijke instanties, stedenbouwkundigen en landschapsdeskundigen, om de bezwaren tegen de plannen te weerleggen.
Maar de klapper was de manifestatie ‘Open dag in een gesloten dorp’ op 17 september 1977 van 7 uur ’s ochtends tot 11 uur ‘s avonds. Het hele dorp deed mee. We lieten slagbomen neer aan de toegangswegen naar Westbroek. In optocht ging een stoet door het dorp met voorop fanfarecorps de Vriendenkring. Daarachter reden een boerenwagen met het bord ‘Westbroek wil bouwen’, een kraanwagen met bouwmaterialen en een Mallejan met heistelling en -paal. Op een platte wagen zaten CPJ-bruidsparen met het bord ‘Wij willen huizen’. Zij brachten een nep-steen naar het bouwterrein. Dokter Smitt beluisterde de steen met zijn stethoscoop om te horen of daar nog leven in zat.”

In een toespraak maakte burgemeester Panis vervolgens de naam voor de nieuwe wijk bekend. Henk vervolgt: “Mijn moeder (mw. van Zijtveld - van Vulpen) had die naam bedacht: ‘Het Oppereind’. Er bestond al een Nedereind en een Oostereind. Zij kreeg als prijs een boek over de provincie Utrecht met handtekeningen van de jury. Daar was ze trots op!”
Drie parachutisten landden naast de molen in het weiland met de drie straatnaambordjes die Cees Winkelman maakte. De straatnamen waren bedacht door dhr. Gijs Masmeijer. Ze verwijzen naar oude beroepen die hij noemt in zijn boek over Westbroek ‘Uit het grijs verleden naar het heden’. De schutmeester was degene die de schutten bediende waarmee de waterstand in de Westbroekse sloten geregeld werd. De wolkammer verwerkte schapenvachten tot wol. Holsblokker is de oude benaming voor klompenmaker. Per abuis werd de straatnaam Holsblokkenweg.

“Er was feest die dag met rondleidingen in de kerk, de molen, de kaasmakerij van Van de Geer en de boerderij van Donselaar. Er waren bouwwedstrijden voor de jeugd. In het Dorpshuis beeldden schoolkinderen ‘het boerenleven van vroeger en nu’ uit. Er was een oude dorpsfilm te zien, muziek, ballen gooien, schieten en een lotenverkoop om de kosten terug te verdienen. En publiciteit krégen we.”

In december 1977 komt het goede nieuws: Westbroek kan gaan bouwen.
Architect Hertzberger ontwierp vanuit zijn filosofie huizenbouw tot één architectonisch geheel. De rijen huizen vormden samen een boerderij. Hij had ludieke ideeën met ‘slaapkooien’ voor de kinderen in de ruimte boven de deur. ‘De deel’ noemde hij de smalle straat tussen de huizen en de nabijheid zou het contact tussen de bewoners bevorderen. Vooral vanaf de kerktoren zou dit mooi zichtbaar zijn… De karakteristieke lange percelen met sloten van de Westbroekse polder liet hij terugkomen in de indeling van de wijk.

Henk herinnert zich nog goed de teleurstelling vanwege de hoge kosten: “Maar hij maakte de huizen te duur. Wij zijn hem in Amsterdam op wezen zoeken met de vraag of hij dan geen huizen voor gewone mensen ontwerpen kon. Dat prikkelde hem tot het tekenen van de 40 sociale huurwoningen en goedkope koopwoningen. Inschrijvers voor een huis moesten óf inwoners zijn óf economisch gebonden aan Westbroek.”

Het zou nog tot 1979 duren voor er werd gebouwd. Maar op woensdagavond 25 augustus van dat jaar werd de eerste steen gelegd door burgemeester Panis van de gemeente Maartensdijk. Op zaterdag 14 juni 1980 werd symbolisch de eerste sleutel in het slot gestoken door zuster Groot. De eerste woningen werden zo met veel feestgedruis ontsloten. 

Henk besluit: “Na het succes van toen was er nog even sprake van om Westbroek Leefbaar op te laten gaan in een dorpsraad, maar dat is niet gebeurd.”

Veel middenstanders zijn inmiddels verdwenen uit Westbroek, maar het aantal ondernemers groeide aanzienlijk. De kerken, de school en het verenigingsleven floreren en woonruimte blijft belangrijk. Een ondernemende groep jonge Westbroekers kreeg daarom onlangs toestemming van gemeente De Bilt om te bouwen naar eigen inzicht.

Dit artikel - van Karien Scholten met dank aan Henk van Zijtveld - werd eerder gepubliceerd in Sint Maerten, het periodiek van de Historische Vereniging Maartensdijk. 

Zie voor meer verhalen over de geschiedenis van de kernen van oud-Maartensdijk (Maartensdijk, Nieuwe Wetering, Groenekan, Blauwkapel, Steinenburg, Tuindorp, De Gagel, Westbroek, Achttienhoven, Achterwetering en Hollandsche Rading) en voor informatie over de overige activiteiten van de vereniging, de website historischeverenigingmaartensdijk.nl.