Moerkoert ontwierp meer dan een tuinvaas

door Henk van de Bunt

In het Van Boetzelaerpark in De Bilt stond tot achtentwintig jaar geleden nabij de rotonde Hessenweg een grote tuinvaas. De vaas is prijsgevallen aan vandalisme en delen van de vaas zijn daarna opgeslagen op de gemeentewerf. 

De vaas is een van de weinige nog bekende objecten van cementrustiek vervaardigd door de firma F.J. Moerkoert die de laatste jaren van haar bestaan was gevestigd in De Bilt. Daarom vertegenwoordigt de vaas een belangrijke cultuurhistorische waarde. De Stichting Vrienden van het Van Boetzelaerpark onderneemt pogingen om de vaas weer terug te plaatsen. 

Locatie
Begin 2017 stelt het Biltse College in het Mededelingenblad: ‘Wij staan positief in honorering van het verzoek. Gegeven echter de kwetsbaarheid van de originele vaas, hebben wij de Vrienden gevraagd om een plan te ontwikkelen voor het restaureren van de originele vaas en het vervaardigen en plaatsen een replica ervan. Wij denken de originele vaas na restauratie een plek te geven op een meer beschutte locatie, zoals bijv. het landgoed Sandwijck. Daar kan de vaas een ensemble vormen met het berceau van cementrustiek dat eveneens is vervaardigd door de firma Moerkoert, aangewezen is als Rijksmonument en recent gerestaureerd’.

Lookalike
Voorzitter Ben Verwiel informeert - na overleg met de gemeente – over de voortgang: ‘Ten aanzien van de Moerkoertvaas is er vanaf het eerste projectplan altijd een twee sporenbeleid geweest: De oorspronkelijke Moerkoertvaas wordt hersteld en gerestaureerd. Maar omdat deze te kwetsbaar is, komt deze niet meer in het plantsoen in het park te staan maar op een rustiger en veiliger plek elders. In eerste instantie ging de gedachten uit naar een plek nabij buitenplaats Sandwijck waar ook al een cementrustiek pergola aanwezig is. Het andere spoor is, dat er in het midden van het nieuwe plantsoen een replica of ‘lookalike’ van de Moerkoertvaas komt, welke tegen een stootje moet kunnen’.

Wind
Volgens Verwiel is er aan de oorspronkelijke plannen niets veranderd: ‘Wel zijn er in de afgelopen maanden wat ontwikkelingen geweest waardoor er opnieuw keuzes moesten worden gemaakt en ook wat vertraging in de uitvoering van de restauratie is opgetreden. Na onderzoek van de deskundige van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en de restaurateur is dringend geadviseerd om de gerestaureerde vaas niet meer aan weer en wind bloot te stellen. De Moerkoertvaas is te kwetsbaar om op een buitenlocatie te staan. Op dit moment wordt er nog gezocht naar een mooie en toepasselijke binnenlocatie in de gemeente De Bilt’.

Bedrijf
Verwiel vervolgt: ‘Ongeveer op het moment dat wij over gingen tot gunning en opdrachtverlening van het hele project (eerste kwartaal 2020) kregen wij van de partij die wij op het oog hadden om de restauratie van de Moerkoertvaas ter hand te nemen, het bericht dat het bedrijf met onmiddellijke ingang al haar bedrijfsactiviteiten stopte. Op dit moment is de gemeente aan het onderzoeken aan wie de restauratie van de Moerkoertvaas kan worden gegund. Wat dat betreft dus enige vertraging. Maar de vaas wordt gerestaureerd. Er staat midden in het plantsoen een prachtige en degelijke ‘lookalike’ van de Moerkoertvaas. Op de bordjes aan weerszijde van het plantsoen zal middels een korte tekst met foto van de oorspronkelijke Moerkoertvaas een verklaring worden gegeven’.

Meer Moerkoert
Jörn en Lia Copijn in Groenekan hebben sinds de 70-er jaren honderden tuinen en parken ontworpen, aangelegd en gerestaureerd: ‘Volgens ons - maar daar zijn geen harde gegevens van - is de buitenmuur, die binnenmuur werd door aanbouw van de serre - toen met cementrustiek bekleed. Op dit cementrustiek zitten meerdere bakjes van versteend riet met echte planten erin. Planten en bomen zijn zeer belangrijk voor de gezondheid van mensen - de zgn. vitamine G(roen); dus voor de zieke vrouw van Pieter Gerard Copijn (grootvader van Jorn), Marretje Copijn waren deze binnenplanten belangrijk voor haar ziekte, maar helaas is zij toch in 1893 overleden aan de TBC’. De aangebouwde serre(-muur) is toegeschreven aan de Utrechtse firma Moerkoert, maar is niet gesigneerd.

Nep
Lia Copijn Schukking vertelt verder: ‘Er hebben twee generaties Copijn met twee generaties Moerkoert gewerkt; het van Boetzelaerpark is ontworpen door Louis Copijn, zoon van Hendrik Copijn (het bedrijf had toen de naam H. Copijn & Zoon). Zowel Hendrik als Louis Copijn gebruikten cementrustiek in hun ontwerpen. Hendrik Copijn werkte samen met F.J. Moerkoert sr. uit Utrecht en Louis Copijn met F.J. Moerkoert jr. uit De Bilt. Moerkoert Sr. was oorspronkelijk stukadoor en projectontwikkelaar vlakbij het Wilhelminapark in Utrecht. Een voorbeeld van een park met cementrustiek van Hendrik Copijn is het nabijgelegen Wilhelminapark in Utrecht. Het gaat vaak om bruggen en nep-keien, rotsen e.d.’

Sandwijck
Bij de ingang van Sandwijck aan de Utrechtseweg in De Bilt, staat een lieflijke portierswoning, een witgepleisterd Tudor-gotisch gebouwtje. Het huis Sandwijck, ooit bewoond door krakers, huisvest tegenwoordig een woongroep. Een van de bewoners van het eerste uur - Wigle Braaksma - vertelt: ‘Achter het huis staat een cementrustieke pergola van Moerkoert jr. Dankzij een restauratie in 1999 staat de constructie er nog. Zoals het een pergola betaamt, is deze overgroeid en is echt hout hier soms niet te onderscheiden van nep-hout (cement). Vanaf de pergola slingert een pad door het, door de Utrechtse landschapsarchitect Hendrik van Lunteren aangelegde, park naar de folly: een schijnkapel, tevens duiventil. Uiteindelijk is deze bijzondere folly in 1998 gerestaureerd.