Ecologisch kapitaal en boerenwijsheid

door Henk van de Bunt

Dit weekeinde was er eindelijk weer wat regen; volgens de weerlieden niet meer dan een ‘druppel’ op de gloeiende plaat, maar toch? Voor Westbroeker Wim Baas - samen met zijn Marianne bekend van de open Stinzenplantentuin - eindelijk even niet werken in hun tuin, maar weer eens even wat tijd over om het kaartsysteem bij te werken. 

Wim Baas heeft gewerkt als chemicus aan de Universiteit Utrecht; hij heeft zich gespecialiseerd in de ‘chemie’ van planten en hun omgeving. In de oude hortus aan de Lange Nieuwstraat in Utrecht (nu universiteitsmuseum) had hij vroeger zijn werkplek: ‘Een gouden tijd’. Hij heeft jarenlang onderzoek gedaan naar de driehoek van bodemschimmels, mieren en planten; deze hebben elkaar nodig: ‘Samen vormen zij een world wide web’. 

Stins
Dr. Wim Baas begon vele tientallen jaren geleden met de aanleg van een stinzentuin en was daarmee zijn tijd ver vooruit. Deze prachtige tuin kent vele variëteiten stinzenplanten, die van oorsprong met name voorkwamen bij versterkte huizen van edelen, op landgoederen, boerenhoven, pastorietuinen en dergelijke. Een stins is letterlijk een stenen huis, versterking of een kasteel van een edelman of ridder. In de tuin past Wim zijn wetenschappelijke inzichten toe. Hij kan zeer boeiend vertellen over de samenhang tussen bodemfactoren (kalk, humus/veen, mineralen, bacteriën en bodemschimmels) en de plantengroei.

Gras
‘Ik kwam bij die herschikking van mijn kaartsysteem een kaart tegen over blauwgrasland, een zeldzaam type nat hooiland. Nu alleen nog aanwezig in natuurreservaten, zoals de Westbroekse Zodden. In de tekst op de systeemkaart (uit ‘onze eigen TUIN’, winter 2018) verwijst de bekende plantkundige Eddy Weeda naar een proefschrift van Paul Swagemakers van tien jaar eerder, getiteld ‘Ecologisch kapitaal’. Daarin vertelt een boer over het verschil tussen hypotheekhooi en apotheekhooi: Hypotheekhooi is het ‘snelle’ gras dat genoeg melk levert om rente over investeringen te betalen. Apotheekhooi is kruidenrijk gras, waarmee zieke beesten beter kunnen worden gemaakt. Het beste medicinale hooi komt van blauwgrasland’.

Scheidslijn
Baas vervolgt: ‘Toen ik dit (her-)las, besefte ik dat de Kerkdijk, waaraan wij wonen, letterlijk de scheidslijn vormt tussen het snelle gras van de Molenpolder en het medicinale gras van de blauwgraslanden in de Westbroekse Zodden. In het westen de grootschalig beheerde Molenpolder. Met, dankzij zware bemesting meerdere maaibeurten per jaar, puur hoogproductief gras zonder ‘onkruid’. Aan de oostkant de Westbroekse Zodden met de schaarse, éénmaal per jaar gemaaide en niet-bemeste kruidenrijke blauwgraslanden. Het verschil: grootschalige natuuronvriendelijke landbouw tegenover kleinschalige, weinig productieve natuur’.

Voeding
Helaas is volgens Baas de gezonde voeding door middel van kleinschalige landbouw bij lange na niet in staat om de miljarden mensen en hun vee wereldwijd te voeden. Bovendien wonen de meeste mensen vooral in miljoenensteden, ver verwijderd van de natuur. Natuur, die wereldwijd zienderogen verdwijnt om plaats te maken voor meer grootschalige landbouw en veeteelt: ‘Ontbossing leidt tot ontwateren en verdwijnen van de vruchtbare teelaarde waardoor grote delen van de aarde onleefbaar worden. De problemen met het klimaat zijn volgens veel wetenschappers vooral daaraan te wijten’.

Medicijnen
‘Miljoenen jaren was de natuur onze betrouwbare bron van voedsel, energie en onze apotheek voor medicijnen. Verlies van natuur betekent verlies van overlevingsmogelijkheden. Want ook mensen zijn onderworpen aan de wetten van de natuur: teveel mensen ten koste van natuur lopen risico’s, zoals we die nu aan den lijve ondervinden. Mensenmassa’s in miljoenensteden, of dierenmassa’s in de bio-industrie, voor virussen maakt het geen verschil. Daarom moeten wij ons nu bezinnen op onze toekomst: uitbreiden of beperken, verder globaliseren of lokale korte kringlopen, welvaart of welzijn? Hopelijk heeft de jongere generatie geleerd van onze fouten? Oplossingen kunnen komen van alternatieve voedselproductie via biotechnologie en het combineren van landbouw met natuurbeheer. Agrarisch natuurbeheer zou in de toekomst ook voor lokale boerenbedrijven van belang kunnen worden’.