Hiety Grimm bladert door het album, leest de versjes en bekijkt de tekeningen en plaatjes.
Hiety Grimm bladert door het album, leest de versjes en bekijkt de tekeningen en plaatjes.

Nieuw artikel

Algemeen

Expositie poëziealbums en gelegenheidsgedichten

door Marijke Drieenhuizen

Nog tot en met 14 september is er elke zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur de expositie Ik denk aan je met 75 veelal oude poëziealbums en gelegenheidsgedichten in de Sijpekerk aan de Nieuw-Loosdrechtsedijk 171 in Nieuw-Loosdrecht. Een deel van de poëziealbums hebben een versje en mooie tekening van Doeke Grimm (overleden in 1999), die vele jaren juffrouw was aan de School met de Bijbel in Nieuw-Loosdrecht.

Met haar tweelingzus Hiety Grimm (95) krijgen wij een privérondleiding op een doordeweekse dag. Op zaterdag kan behalve het bekijken van deze tentoonstelling ook geluisterd worden naar orgelspel op het prachtige orgel en de 15de eeuwse kerk zelf heeft een bijzondere geschiedenis en interessante bezienswaardigheden.

Sinds 2011 is de Sijpekerk in de zomermaanden op zaterdag geopend voor publiek. De Open Kerk-commissie is het jaar daaropvolgend gestart met het organiseren van een passende tentoonstelling. De groep organisatoren bestaat uit acht personen met elk hun eigen specialisatie.

Viool
Ina van der Vliet en Marry Veldhuizen ontvangen ons met koffie en thee en vertellen dat ze allebei in de klas hebben gezeten bij juffrouw Grimm. Ze herinneren zich onder andere dat de juffrouw altijd een meisje meenam naar school van het nabijgelegen woonwagenkamp en de bijzondere tekeningen, waarmee Doeke Grimm de poëziealbum versjes versierde. Ook de vader van de tweeling was onderwijzer en viel in als er zieken waren. Bijzonder daaraan was dat hij altijd zijn viool meenam en er op speelde. Hiety Grimm vertelt graag over haar vader en tweelingzus en geeft zo nog leuke achtergrondinformatie. De tekeningen worden uitvoerig bekeken en zo nodig van commentaar voorzien.

Amicorum
Lang voordat er een poëziealbum ontstond was er in de zestiende eeuw het album amicorum of het vriendenboekje; waarschijnlijk ontstaan aan de protestantse universiteit in Wittenberg (Duitsland) waar onder andere Maarten Luther colleges gaf. Het was in die tijd gebruikelijk dat studenten - op een uitzondering na alleen mannen - als afsluiting van hun opvoeding en opleiding en ter voorbereiding op een bestuurstaak een academische rondreis door Europa maakten. Vaak lieten zij hun Bijbels signeren door vrienden, medestudenten, bekende personen en hoogleraren. Behalve een handtekening werd er soms ook een wapen, kort versje, rebus, tekening of opdracht bij gezet. Deze nieuwe trend zorgde ervoor dat Bijbels meer blanco pagina's kregen. Hierna kwamen er boekjes met alleen blanco pagina's, het Stammbuch of Album Amicorum. Ook aristocraten, handelaren en kunstenaars namen het gebruik over, waarmee het album amicorum een statussymbool werd. Men vermoedt dat het Wapenboek hieraan ten grondslag heeft gelegen. Dit boek was in de late middeleeuwen onder andere een hulpmiddel om iemands identiteit en afkomst vast te stellen. In het Wapenboek werden heraldische wapens afgebeeld die men vaak aanvulde met literaire teksten.

Vrouwenaangelegenheid
Het 19de eeuwse album is veelal een vrouwenaangelegenheid en daarmee verandert het album amicorum totaal van karakter. Het album is vooral populair onder jonge meisjes uit de betere kringen; het wordt een klein doosje in boekvorm, waarin op losse blaadjes door familieleden en kennissen versjes en wensen in verschillende talen worden geschreven. De versjes worden voorzien van allerlei creatieve uitingen: tekeningen, borduurwerkjes, prik en knipwerken en bijvoorbeeld gevlochten haarwerkjes. Omdat het losbladige systeem geen groot succes is, worden het weer echte boekjes. Toen de leerplicht werd ingevoerd moesten alle kinderen tussen de 6 en 12 jaar naar school. Zo leerde iedereen lezen en schrijven en zo vindt het poëziealbum zijn weg naar alle lagen van de bevolking. Meisjes lieten er de onderwijzers in schrijven maar ook hun klasgenoten, ouders en bijvoorbeeld ooms en tantes. Het waren vaak eenvoudige versjes . Het werd versierd met tekeningen, zijdjes of plakplaatjes. In het midden van de 20ste eeuw werd het poëziealbum een vriendenboekje. Tegenwoordig is er Facebook, Instagram, Snapchat en WhatsApp.

Meer dan 75 poëziealbums
De expositie telt meer dan 75 poëziealbums. Het oudste aanwezige album is van Anna Schoenmaker, geboren in 1870 in Maarssen en in 1938 overleden in Amsterdam. De eerste teksten beginnen in 1883 met Vrome Wensen over Verdraagzaamheid, Tevredenheid, De Barre Rots, Strenge Zedenleer, De Beste Vriend en Geloof Hoop en Liefde. Het zijn vaak bladzijlange teksten met mooie plaatjes. Het album van Heintje van Reenen bevat ook een kort versje:

'Ieder mensch heeft bijstand nodig,

Rijk of arm en groot of klein.

Niemand kan hier op deez aarde

Zonder hulp gelukkig zijn'.

Veel albums liggen in vitrines maar 15 exemplaren kunnen helemaal bekeken worden. Hierbij zijn albums met o.a. tekeningen van Doeke Grimm maar ook van meester Klap uit Tienhoven.

Gelegenheidsgedichten
Naast poëziealbums zijn er ook gelegenheidsgedichten te zien. In de zeventiende eeuw begon men met het in kleine oplage drukken van gelegenheidsgedichten. Deze gedichten werden gemaakt ter ere van een bijzondere gebeurtenis. Het werd vaak op speciaal papier geschreven, waar al versieringen op waren gedrukt.. Het waren niet alleen dichters die zich hiermee bezig hielden want iedereen kon het doen. Nog steeds worden ter ere van bijzondere gebeurtenissen gedichten geschreven; zo schreef bijvoorbeeld Gerard Komrij gedichten bij het twintigjarig jubileum van koningin Beatrix, op de moord van Pim Fortuyn en bij de dood van Prins Claus.

Expositie
Hiety Grimm had oog voor al het moois, de zijdjes, de versieringen rond de gelegenheidsgedichten, de poezie-plaatjes en natuurlijk de tekeningen van haar zus Doeke. Maar ook het mooie orgel, de bijzondere lampen, het vloerkleed en het oude doopvond had ze goed bekeken. In de auto vertelde ze dat ze een leuke middag had gehad, zomaar op een mooie maandag, dichtbij huis. 'Het is ook iets voor Henk, misschien ga ik dan nog wel een keer mee'.

Het verhaal achter de zijdjes, de geschiedenis van de kerk en het orgel en het bekijken en bladeren in de poëziealbums: er is veel te zien en de mensen van de Open Kerk-commissie vertellen er graag over met na afloop een kopje thee of koffie. Een echte aanrader.

Een bladzijde uit het album van ene Aaltje met een versje en tekening van Doeke Grimm.
Naast de vitrines hangen gelegenheidsgedichten.
Hiety Grimm en Marry Veldhuizen bekijken de poëziealbums in de vitrine.