De oude dokterswoning aan de Dorpsweg 23 in Maartensdijk: op zolder trof men een viertal kranten uit 1893 aan (foto Koos Kolenbrander).
De oude dokterswoning aan de Dorpsweg 23 in Maartensdijk: op zolder trof men een viertal kranten uit 1893 aan (foto Koos Kolenbrander).

Eerste 'Kiek' ging over het gemeentenieuws

Algemeen

Op woensdag 4 januari 1995 verscheen nummer 1 van de eerste jaargang van De Vierklank: al 25 jaar de lokale 'sufferd' van deze gemeente. Eraan voorafgaand was er op 18 november 1994 zelfs een zgn. 0-nummer van De Vierklank en op verzoek van de ondernemers uit de gemeente Maartensdijk was er in december 1994 een Speciaal Kerstnummer. In het eerste nummer (4 januari 1995) wordt de voorpagina opgesierd door de eerste van een onwaarschijnlijk lange reeks van 'Kieken'; verhalen waarin dorpshistoricus Koos Kolenbrander de lezers informeert over stukjes geschiedenis van deze gemeente. Dit jubileumjaar blikken wij terug en lezen wij opnieuw de verhalen uit die eerste uitgaven. Het kan geen toeval zijn, dat de eerste 'Kiek' handelt over het publiceren van gemeentelijk nieuws. Henk van de Bunt

In het jaar (1994) deed de familie Cornelissen - de bewoners van de oude dokterswoning aan de Dorpsweg 23 in Maartensdijk, een bijzondere vondst. Op zolder trof men in een jute zak een viertal kranten uit 1893 aan. Het betrof een aflevering van de Franeker Courant van donderdag 15 Juni 1893 en drie exemplaren van Het Nieuws, weekblad voor De Bilt, Maartensdijk, Westbroek en Achttienhoven.De drie exemplaren van Het Nieuws dateren zaterdag 18 maart, 4 november en 18 november, allen uit het jaar 1893.

Een wonderlijke kombinatie: een Friese Krant met drie plaatselijke kranten in een jute zak op de zolder van een huis in Maartensdijk. Na raadpleging van de Burgerlijke Stand uit 1893 werd de kombinatie duidelijk: De dokterswoning werd omstreeks 1870 gebouwd. In augustus 1889 vestigde zich, als opvolger van de gemeente-arts B. ter Cock, Bauke Douwe Camstra uit Barradeel in het huis.

Fries
Dokter Camstra werd in 1832 in Drachten geboren. Een Fries, die waarschijnlijk het contact met zijn geboortestreek warm hield door zich in het verre Maartensdijk op de Franeker Courant te abonneren. De drie exemplaren van Het Nieuws leveren gegevens op over het internationale, landelijke en plaatselijkenieuws uit 1893. De gevonden exemplaren verschenen in de 15de jaargang: Het weekblad is dus in 1880 voor het eerst verschenen. De krant kwam met zeventien verschillende plaatselijke edities uit in de provincies Utrecht, Noord- en Zuid-Holland en Gelderland. In 1893 bedroeg het aantal abonnees op deze gezamenlijke edities 7000. Het Nieuws werd gedrukt bij stoomdrukkerij L. E. Bosch & Zoon op de Oude Gracht in Utrecht. De plaatselijke uitgever van de editie voor De Bilt, Maartensdijk, Blauwkapel, Westbroek en Achttienhoven was in dat jaar de heer Kwint in Maartensdijk.

Gemeentesecretaris
De heer Kwint werd in 1851 in Bunnik als zoon van de gemeentesecretaris van Bunnik, Odijk Werkhoven en Rijnauwen geboren. In 1880 volgde hij J.E.W. Twiss als gemeentesecretaris in Maartensdijk op. Hij bleef deze functie vervullen tot 1915 waarna zijn zoon, de heer E. Kwint hem opvolgde. De heer H.J. Kwint verzorgde als plaatselijk uitgever van Het Nieuws de berichtgeving van het officiële gemeentenieuws in het weekblad. Voor abonnementen, het plaatsen van advertenties en het inzenden van berichten over Maartensdijk en Blauwkapel konden de inwoners zich ook richten tot de heer J. Lodder, gemeentebode van Maartensdijk. Voor Westbroek en Achttienhoven was de heer H. de Haan, brievengaarder te Westbroek, het aanspreekpunt.

Weekblad
Het weekblad besteedde aandacht aan de buitenlandse en binnenlandse politiek en het plaatselijk nieuws. Op het gebied van de buitenlandse politiek was in 1893 de kwestie rond het graven van het Panamakanaal actueel. In de Engelse politiek stonden in 1893 het zelfbestuur van Ierland en de mijnstakingen centraal. In Duitsland de verkiezingen en het bezoek van de keizer aan het Italiaans koningspaar. Noorwegen was druk met een poging om na 80 jaar de Zweeds-Noorse Unie te verbreken. In de binnenlandse politiek schenkt de krant aandacht aan het vervroegd instellen van bedrijfsbelasting en uitstel van de invoer van vermogensbelasting. In de Tweede Kamer wordt gevraagd de Duitse, Engelse en Belgische grenzen weer open te stellen voor de export van fokvee. De grenzen waren vanwege gezondheidsmaatregelen gesloten. In iedere aflevering worden de activiteiten van de koningin-regentes in de afgelopen week belicht. De werkeloosheid in 1893 en de werkverschaffingsprojecten worden uitvoerig in de krant behandeld.

Plaatselijk
Bij het plaatselijk nieuws is een kennisgeving opgenomen over de aanstaande verkiezingen. De vastgestelde lijsten met personen, die tot het kiezen van de leden van de Tweede Kamer, de Provinciale Staten en de Gemeenteraad bevoegd zijn worden aangekondigd. 'De lijsten zullen worden' aangeplakt aan het gemeentehuis'. Met ingang van maandag den 13demaart 1893 tot en met dinsdag 28 maart daaraanvolgende (de zondagen uitgesloten) van des morgens 10 tot des middags één ure op de secretarie der gemeente voor een ieder ter inzage zijn neergelegd'. Getekend, De Burgemeester en Wethouders voornoemd, Burman Eijck van Zuijlichem (burgemeester) en Kwint (secretaris).

Leden
Voor de verkiezing van de leden van de Tweede Kamer en de Provinciale Staten zijn in Maartensdijk 166 en voor de Gemeenteraad 165 kiesgerechtigde personen. In de gemeente Achttienhoven 66 kiezers voor de Tweede Kamer en de provinciale Staten en voor de Gemeenteraad 65 kiesgerechtigden. Totdat in 1917 een evenredige vertegenwoordiging in het kiesrecht tot stand kwam en als uitvloeisel hiervan in 1919 ook het vrouwenkiesrecht werd ingevoerd, konden op grond van de Grondwet van 1887 alleen een beperkt aantal heren hun stem uitbrengen. In 1893 gold nog, dat de kiezer die door de kieswet bepaalde kentekenen van geschiktheid en materiele welstand diende te bezitten. Ingevolge de eisen in dit verband door de wet gesteld, kende men: Belasting-, woning-, loon- spaarbank- en examenkiezers

Gemeentenieuws
Nog een mededeling bij het gemeentenieuws uit 1893: 'Op dinsdag den 28stemaart 1895, des voormiddags om 11.00 uur vindt de gewone verpachting van het grasgewas en de beweiding langs de wegen plaats. De Burgerlijke Stand van de afgelopen week van de gemeenten Maartensdijk, Westbroek en Achttienhoven worden wekelijks in de krant opgenomen: geboorten, 'ondertrouw', getrouwd en overleden. Vaste rubrieken in Het Nieuws waren: De Moppentrommel, Marktberichten, Openbare verkopingen, de aankomst- en vertrektijden van de treinen bij de verschillende haltes op de lijn Utrecht -Hilversum en Predikbeurten. Bij de Predikbeurten valt op, dat de dominee van de Nederlands Hervormde Gemeente in Westbroek - ds. G. van Kempen (1889-1920) op zondag, 5 november 1893 s 'morgens om 9.30 u. in Blauwkapel een dienst leidt en dezelfde dag 's middagsom 13.30u in zijn eigen gemeente voorgaat. Ongelukken en misdaden in het gehele land verschijnen wekelijks ook in een vaste rubriek. Een groot deel van de ruimte in de krant wordt in beslag genomen door advertenties. Veel zaken worden te koop aangeboden; Hofsteden, boerenkarren, geneeskrachtige kruiden en huishoudelijke artikelen. Advertenties van boeren, die stieren ter dekking aanbieden staan tussen de advertenties waarin melkmeiden worden gevraagd. Ook de mode komt in de advertenties ruim aan bod.

Kleinzoon
Tijdens het zoeken naar informatie over de uitgave van Het Nieuws, kwam een kleinzoon van de eerste plaatselijke uitgever met een aantal exemplaren van Het Nieuws uit 1955 en 1940. In de editie van 1 oktober 1935, inmiddels de 55ste jaargang, is De Bilt uit de kop van de krant verdwenen. Het Nieuws verschijnt nu in 1935 tweemaal per week op dinsdag en vrijdag. De laatst gevonden editie van Het Nieuws dateert van vrijdag 27 september 1940 in de 60stejaargang. Op de voorpagina van deze krant is een interview afgedrukt met de gemeentesecretaris, de heer E Kwint, opvolger van zijn vader H. J. Kwint. Het interview is ter gelegenheid van zijn 25jarig ambtsjubileum. De heer Kwint memoreert in Het interview: 'Toen ik hier op de functie van gemeentesecretaris aanvaardde waren er nog geen gemeenteambtenaren. Ik zat alleen met de burgemeester en een volontair. Op dit moment, september 1940, zijn er negen ambtenaren in dienst. Er is ook een afzonderlijke dienst gemeentewerken. In plaats van de dorpsveldwachter in 1915 is er nu een klein corps politie. Ook de gemeenteraad, die vroeger uit zeven leden bestond, is in de loop van 25 jaar uitgebreid en veranderd van samenstelling'

Wonderlijke
Deze editie verscheen in bezettingstijd. De lezers worden geïnformeerd over het distributiesysteem; Wat voor welke bonnen en wanneer verkrijgbaar is. Een opvallende nieuwkomer in de laatst gevonden editie is de kinderrubriek net een stripverhaal 'Pam' s wonderlijke avonturen'.

Wanneer Het Nieuws in of na de oorlog opgehouden is te bestaan is, is onbekend. Maar dat de familie Cornelissen de gevonden jute zak met oude kranten niet klakkeloos heeft weggegooid is een geluk. Daardoor konden we kennismaken met het Maartensdijk van ruim honderd jaar geleden.

H.J. Kwint werd door zijn zoon in 1915 opgevolgd (foto Koos Kolenbrander).
De woning aan de Dorpsweg 23 in Maartensdijk is qua uiterlijk weinig veranderd. [foto Henk van de Bunt].
Het Nieuws van 5 juni 1923 vermeldde ook de opening van de School met den Bijbel aan de Molenweg in Maartensdijk (foto Koos Kolenbrander).