Leo Schrauwen op de voormalige plek van de kapel.
Leo Schrauwen op de voormalige plek van de kapel.

Biltenaar ontwerpt monument voor Petronellakapel

Algemeen Zakelijk

door Henk van de Bunt

Op het kruispunt van Dorpsstraat en de huidige Burgemeester de Withstraat in De Bilt heeft honderden jaren lang de Petronellakapel gestaan. De reizigerskapel uit 1385 is gesticht door de nonnen van het voormalige Vrouwenklooster en is vermoedelijk vernoemd naar de priorin Petronella van Zeist.

Tegenwoordig is in De Bilt vrijwel niets terug te vinden dat nog aan de kapel herinnert. Spijtig, volgens Leo Schrauwen uit De Bilt, omdat dit gebouw symbool staat voor de oorsprong van het dorp De Bilt. Hij vindt het hoog tijd voor een monument en daarom bedacht hij de Petronellakapel nieuwe stijl. Die moet volgens hem verrijzen op dezelfde plek waar de oorspronkelijke kapel tot eind 17e eeuw heeft gestaan. Redacteur en organisator van de wedstrijd Veroniek Clerx vertelt: 'Het Onlinemuseum De Bilt heeft dit idee nu onderscheiden met de Prijs Gouden Geschiedenis. Deze prijs werd begin dit jaar uitgeschreven in het kader van de Nationale Museumweek (8-14 april)'.

Silouet
Schrauwen werkte verschillende versies uit van een monument dat het silhouet zal dragen van de middeleeuwse kapel. . Om te voorkomen dat het hedendaagse exemplaar een kopie wordt van het stenen origineel wil hij de uitvoering licht en transparant houden en uitwerken in glas, metaalplaat of lichte metalen profielen. De huidige inrichting van het kruispunt Burgemeester de Withstraat en Dorpsstraat kan volgens Schrauwen 'wel wat opfleuring' gebruiken. Om de onoverzichtelijke verkeerssituatie ter plaatse te verbeteren kan een rotonde worden aangelegd, waarop het monument centraal kan worden geplaatst'.

Aanplakzuil
Hij omschrijft hoe het monument behalve het uiterlijk ook de functie van de oorspronkelijke kapel kan overnemen. Die zou tot aan het moment van afbraak, omstreeks 1670, de taak van aanplakzuil hebben gehad, waarmee de toenmalige woongemeenschap mededelingen uitwisselde. In de huidige tijd is de kruising een doorgangsweg van fiets- en wandelroutes. Het nieuwe dorpsmonument zou een informatiepunt kunnen worden met routekaarten, een drinkfontein en een oplaadpunt voor telefoons. 'Zodoende kunnen fietsers en wandelaars een indruk krijgen, hoe hun middeleeuwse voorgangers de oorspronkelijke kapel hebben ervaren', schrijft Leo Schrauwen die zelf ruim 25 jaar in De Bilt woont. Benieuwd naar het bekroonde ontwerp? Kijk op onlinemuseumdebilt.nl.

Kleine historie
Leo Schrauwen: 'Toen wij in 1993 verhuisden naar De Bilt en ik - nieuwsgierig naar de nieuwe woonplaats - het boekje 'kleine historie van De Bilt en Bilthoven' van de heer Meijer in de bibliotheek had geleend, bleef ik na lezing ervan zitten met de vraag, waarom er geen enkele verwijzing in De Bilt te vinden was naar de voormalige Petronellakapel die honderden jaren lang het centrum heeft gevormd van het dorp De Bilt. Met de ontginning van het grondgebied van De Bilt werd rond 1122 aangevangen vanuit het Benedictijner klooster op een oude stroomrug van de Rijn. Lange tijd bestond de bebouwing, in deze nog niet als dorp herkenbare gemeenschap, uit de kloostergebouwen en de langs de ontginningsassen opgetrokken uithoven van het klooster'.

Aanplakzuil
Schrauwen: 'De splitsing van de abdij in een apart mannen- en vrouwenklooster en daarmee de oprichting van de vrouwenklooster gebouwen op het huidige KNMI terrein, gelegen naast het kruispunt van noord-zuid en oost-west verbinding (voorlopers van Universiteitsweg/Soestdijkseweg en Blauwkapelseweg/Holle Bilt) zal snel andere bewoners hebben aangetrokken. De door de kloosterlingen van vrouwenklooster rond 1385 aangelegde reizigerskapel op de splitsing van de Dorpsstraat (Steenstraat) en Blauwkapelseweg (Veenweg), nu Burgemeester de Withstraat, ontwikkelde zich daarna gaandeweg tot het nieuwe centrum van het dorp. Zeker nadat door aanleg van de Biltse Grift de weg naar Bunnik werd verlegd naar de Kapelweg. Zoals op oude prenten is te zien, werd de kapel in latere tijden gebruikt als aanplakzuil waarop de mededelingen werden bevestigd van de plaatselijke gemeenschap. Rond 1670 werden de resten van de kapel waarschijnlijk afgebroken'.

Ontstaan
Hoewel opgeleid als technicus en niet als historicus mag Schrauwen toch graag nadenken over het ontstaan van het dorp De Bilt: 'Naar mijn idee zullen nederzettingen bij een kruispunt van wegen zich in de regel symmetrisch langs de assen van het wegenkruis uitbreiden, waarbij het zwaartepunt van de nederzetting zich rond het oorspronkelijke kruispunt bevindt. Bij het dorp De Bilt zien we een asymmetrische groei naar het westen, waarschijnlijk veroorzaakt door het toenemende belang van de Steenstraataansluiting en de verlegde Bunnikseweg langs vrouwenklooster met de kapel op de splitsing. Op deze manier bezien is De Bilt een dorp ontstaan vanuit twee kernen: het kruispunt Soestdijkseweg - Dorpsstraat en het kruispunt Kapelweg - Dorpsstraat. Om deze reden verdient naar mijn mening de Petronellakapel een monument als eerste begin van het dorp De Bilt:

Vanuit Oostbroek werd het gebied ontgonnen, vanuit Vrouwenklooster werd het gebied beheerd en vanuit de kapel en het kruispunt ontstond onze huidige leefgemeenschap'.

Het prijswinnende ontwerp van de Petronellakapel nieuwe stijl.