Ook bij Jagtlust waren duizenden mensen aanwezig om de bevrijders te begroeten. Vijf ellendige oorlogsjaren waren voorbij. Ook in De Bilt en Bilthoven waren er vele overledenen te betreuren
Ook bij Jagtlust waren duizenden mensen aanwezig om de bevrijders te begroeten. Vijf ellendige oorlogsjaren waren voorbij. Ook in De Bilt en Bilthoven waren er vele overledenen te betreuren Foto: (foto uit boek van Bernard Schut).

Oorlog is de vader van alle dingen

Algemeen Algemeen

door Henk van de Bunt

In 2015 verscheen het boek van Bernard Schut (80) over 'Bilthoven en De Bilt tijdens de Tweede Wereldoorlog'. Op zondag 11 februari 2018 werd het vervolg gepresenteerd: 'De rekening van vijf jaar oorlog / Bilthoven en De Bilt de eerste jaren na de bevrijding'. Bernard Schut vroeg voor zijn oorlogsboeken tientallen betrokkenen hun oorlogsherinneringen met hem te delen. Karel Beesemer vroeg Schut naar de ervaringen die uit de interviews naar voren kwamen.

Karel Beesemer: 'Je hebt veel mensen geïnterviewd en daartoe het hele land doorgereisd, veel weg, altijd bezig. Ben je van plan weer een vervolg te geven aan jouw laatste boek? Schut: 'Weer een boek schrijven over 1940 - 1945 of de eerste tijd daarna, lijkt me niet zo waarschijnlijk. Korte verhalen schrijven over de oorlog, ligt meer voor de hand. Mijn vrouw Cora heeft me, waar mogelijk, altijd loyaal gesteund, maar ze is blij dat de klus is geklaard en dat geldt ook voor mijzelf'.

Vader
De oorlog is 73 jaar geleden beëindigd. Schut: 'Een Griekse filosoof zei 'Oorlog is de vader van alle dingen'. Alle dingen worden door een oorlog verhevigd. Of je het over goed hebt of slecht, over liefde of haat. Adolf Hitler en zijn handlangers speelden daar op geraffineerde wijze op in. Wat mij ook sterk frappeerde was dat veel verwerpelijke zaken die in de oorlog plaatsvonden na de oorlog terugkwamen. Er werd buitensporig gefeest, maar gelijktijdig was de onverdraagzaamheid groot. Zo hadden de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) na de oorlog (te) lang de macht, een macht die soms ook misbruikt werd om oude rekeningen te vereffenen. Er werden zelfs na 1945, zonder enige rechtspraak mensen om het leven gebracht. Let wel: ná de oorlog! Openlijk kritiek leveren op mistoestanden was vrijwel onmogelijk. De gevangen genomen NSB-ers in de kampen, kampen die voorheen van de bezetter waren, of in oude schoolgebouwen of dergelijke, werden niet zelden op een wijze behandeld die weinig onderdeed voor de misdragingen voorheen van de Duitsers en hun trawanten. Men waande zich oppermachtig en maakte misbruik van die vermeende onaantastbaarheid. Inderdaad: 'Oorlog is de vader van alle dingen'. Te vaak hanteren we de uitspraak Eigen schuld, dikke bult en dat zonder enig mededogen. Het past ons - denk ik - ook enig mededogen te betonen richting de vijand. We moeten vooral niet tegen elkaar opbieden over het ondervonden leed, enige nuancering is beslist op z'n plaats.  

Waarschuwing
Volgens Beesemer veroorzaakt het steeds weer verdiepen in oorlogsellende bij Schut geen uitermate somber wereldbeeld? 'Komt het schrijven van jouw boeken voort als een roeping, een soort missie? Schut: 'Ik zie het als een taak om te waarschuwen; ik ben uitermate kritisch op het gebruiken van geweld. Ik heb weinig illusies over de vraag of de mensheid iets leert van oorlogen uit het verleden, dus inderdaad een somber wereldbeeld. Ik kom gelukkig uit een stevig gezin. Maar eigenlijk hadden we het thuis nooit over de oorlog. Als je alleen al let op wat zich afspeelde na de oorlog: het kaalscheren van vrouwen (zelf gezien) die een verhouding hebben gehad met de vijand, de volslagen onverschilligheid ten opzichte van meisjes die een kind hadden dat door Canadezen was verwekt. Moeder en kind werden volledig aan hun lot overgelaten, volslagen desinteresse voor teruggekeerden uit de concentratiekampen en ga zo maar door. En dan heb ik het nog niet over het doel van nazi- Duitsland om het joodse volk uit te roeien. Je vraagt: waarom? Ik denk dat de nazi's ook een vijand nodig hadden om zich tegen af te zetten, maar een antwoord is dat niet'.

Bloem
Schut vervolgt: 'Door de eeuwen heen zie je soldaten ten strijde trekken met een bloem in de loop van hun geweer. Ik gruwel als ik aan de echte werkelijkheid denk en dat is dat ze op het slagveld onherkenbaar kapotgeschoten worden. In mijn boek citeer ik Lotty Huffener-Veffer. Ze komt uit een Amsterdams joods gezin en ze heeft alle verschrikkingen van vernietigingskampen, de dodenmarsen enz. meegemaakt en overleefd. Toen ze terugkwam in Amsterdam wachtte er niemand op haar. Ík zwierf door de stad. Ik voelde me hopeloos en hulpeloos. Zij zegt: 'Nog steeds wil ik getuigen van wat ik heb meegemaakt, omdat het verteld moet worden'.     

Moordwerktuig
Karel Beesemer: 'Albert Einstein sprak ooit de kernachtige woorden: 'Ik weet niet welke wapens in de Derde Wereldoorlog zullen worden gebruikt, maar ik weet wel dat in de Vierde Wereldoorlog gevochten zal worden met stokken en stenen'. Zou Einstein gelijk hebben?

Schut: 'Ik heb weinig tot geen hoop dat mensen ooit tot bezinning komen. Ik besef dat dit een nogal sombere reactie is op jouw vraag. Misschien is het in dat verband goed op te merken dat oostfrontstrijders hun pioniersschepje zo scherp slepen dat het een perfect moordwerktuig werd, je kunt er iemand mee onthoofden. Dat lijkt in de buurt te komen van de stokken en stenen waar Einstein het zojuist over had! Kortom, ik vrees dat Einstein het bij het goede eind heeft.

Onderwijs
Karel Beesemer: 'Je bent een onderwijsman pur sang. Dan mag je van jou een intellectuele benadering verwachten ook over oorlog en vrede. Doet het onderwijs voldoende aan bewustmaking? Schut: 'Het onderwijsveld schiet per definitie tekort waar het betreft bewustmaking over de echte levensvragen. Maar ook in 't geval we alle onderwijsrijksbegrotingen over de hele wereld zouden verdubbelen, dan nog zou het niet helpen. Daarbij hoop ik dat ik me vergis. Een tenslotte; laten we proberen onafhankelijk te blijven denken'.  

Karel Beesemer (l) vroeg Bernard Schut naar de ervaringen die uit de interviews naar voren kwamen.