Burgemeester Sjoerd Potters en secretaresse Annemiek Bovée leggen een krans.
Burgemeester Sjoerd Potters en secretaresse Annemiek Bovée leggen een krans.

Gerdi Verbeet bij 74e dodenherdenking Fort De Bilt

woensdag 2 mei 2018 9:00

door Walter Eijndhoven

Zaterdagavond 28 april vond de 74e dodenherdenking plaats op de executieplaats op Fort De Bilt. Tijdens deze bijeenkomst, die altijd wordt gehouden op de zaterdag voorafgaand aan 4 mei, sprak oud Tweede Kamervoorzitter en huidig voorzitter van het 4 en 5 mei comité Gerdi Verbeet de nazaten en vele belangstellenden toe.

Na de toespraken van Herman Steendam, voorzitter Stichting Herdenkingsmonument Fort De Bilt en Gerdi Verbeet vond de kranslegging plaats door de Commissaris van de Koning Willibrord van Beek, Jan van Zanen en Sjoerd Potters, burgemeesters van Utrecht en De Bilt en de Verzetsgroep Veen uit Noord-Brabant. Leerlingen van groep 8 van de Daltonschool Rijnsweerd adopteerden het monument op de executieplaats en droegen vier gedichten voor.

Intiem
Fort De Bilt ligt verscholen in het groen tussen Utrecht en De Bilt, aan de Biltsestraatweg in Utrecht. Velen zullen waarschijnlijk nietsvermoedend langsrijden en geen idee hebben wat zich hier in de oorlogsjaren heeft afgespeeld. Op het fort staat een monument met de namen, veelal van mannen tussen 20 en 40 jaar, gegraveerd die hier zijn geëxecuteerd. Een inwoonster van Utrecht kijkt in gedachten toe. 'Ik ben hier voor de eerste keer', vertelt zij. 'Ieder jaar ga ik naar een andere, kleine herdenking. Vorig jaar ben ik naar Begraafplaats St. Barbara geweest en dit jaar heb ik voor de herdenking op Fort De Bilt gekozen. Ik ben van net na WOll, dus heb de oorlog gelukkig niet meegemaakt, maar ik wil graag ieder jaar de gevallenen herdenken, die ook voor mijn vrijheid hebben gestreden. Zo'n intieme plek als hier vind ik toch mooier dan een massale herdenking op het Domplein'.

Ligging
Fort De Bilt is een bijzondere plek vanwege de natuur en de mooie ligging. Tegelijkertijd is deze plek erg beladen, omdat het fort tijdens de Tweede Wereldoorlog werd gebruikt als fusilladeplaats. 140 mannen, voornamelijk verzetsstrijders vonden hier de dood. In de tentoonstelling op het fort wordt deze geschiedenis gekoppeld aan hedendaagse voorbeelden van onrecht en verzet, maar ook aan het zondebokverschijnsel. Tijdens haar toespraak ging Gerdi Verbeet hier dan ook uitgebreid op in. 'Dit fort heeft een gruwelijke geschiedenis', vertelt zij. 'Op deze plek vonden 140 mannen de dood tussen 1942 en 1945 omdat zij zich verzetten tegen de vijand en opkwamen voor hun land. Maar wat zou jijzelf doen als het oorlog zou zijn? Zou jij je ook verzetten? met de kans te worden opgepakt? Of zou je wegkijken?' Haar verhaal betrekt zij direct met het heden. 'Wat doe jij als je iemand 'kutmarokkaan' hoort zeggen? Neem je het op voor deze man? Of kijk je weg?', vervolgt Verbeet haar verhaal.

Wieltje
'Valt jou hier iets op als je naar het monument kijkt?', vraagt Gert Landman, emeritus dominee uit De Bilt. 'Bijna alle doodgeschoten strijders zijn mannen tussen twintig en veertig jaar. Zij hoefden geen gezin te onderhouden en waren bijna allemaal alleenstaand. Bij gevaar konden zij zich direct uit de voeten maken en ergens ver weg onderduiken, zonder bang te zijn dat vrouw en/of kinderen opgepakt zouden worden', legt Landman uit. Hij vervolgt: 'Maar als je eenmaal in het fort vastzat, was het puur overleven. Veel jonge mannen zaten gevangen in een klein kamertje, met te weinig zuurstof. Door aan een wieltje te draaien, kregen zij voldoende zuurstof om net te overleven. Zij wisten natuurlijk ook wel dat zij zouden worden doodgeschoten, maar de wil om te overleven is altijd sterker'.

Feestende menigte
Bij de herdenking was ook Marten Mobach (98) aanwezig. Deze verzetsstrijder was één van de laatsten die door de Duitsers werd opgepakt. Op de avond van vier mei gaf het Duitse leger, gelegerd in het noorden van Duitsland zich over. Landman: 'In Westbroek wachtte het verzet op het bevel om de Duitsers te ontwapenen. Toen zij het bericht kregen de Duitse soldaten te ontwapenen, kwamen de verzetsstrijders direct in actie. Helaas wisten zij niet dat er nog een telefoonverbinding was van Westbroek naar het Duitse hoofdkwartier in Bilthoven. Vanuit dit hoofdkwartier kregen soldaten de opdracht met hun tanks naar Westbroek te rijden, om verzetsstrijders op te pakken. Tijdens dit offensief werd Marten Mobach opgepakt en naar Bilthoven vervoerd. Vandaaruit zou hij worden vervoerd naar Fort De Bilt, om te worden geëxecuteerd'. 'Op 5 mei, onderweg naar het fort, stond de hele Utrechtseweg vol met een feestende menigte, het was immers Bevrijdingsdag', vult Mobach aan. 'De auto waarin ik zat stond vast en kon geen kant meer op. Dat was mijn redding. Ik ben nooit op het fort aangekomen'.