Afbeelding

Het college gaat op college

Algemeen Historie

door Henk van de Bunt

In de Hervormde kerk van Westbroek bevinden zich eeuwenoude muurschilderingen. Deze zijn al rond 1500 aangebracht op de muren bij de toren. In 1993/94 zijn deze gerestaureerd. Het College van De Bilt gaat op 1 februari op bezoek naar de kerk en toren van Westbroek en op college bij historicus Anne Doedens, die - op uitnodiging - toelichting zal geven.

Anne Doedens heeft al het nodige gepubliceerd over de schilderingen, over het 'waarom' ervan en de tijd waarin ze gemaakt werden. Doedens: 'De schilderingen in de kerk van Westbroek zijn van nationale culturele betekenis en te vinden in een rijksmonument. Een paar maanden geleden bezag ik de schilderingen van Westbroek en vroeg me af, of controle nodig was - de restauratie is inmiddels al weer 23 jaar geleden geschied. De gemeente werd geïnformeerd en die zocht terstond contact met de koster van de kerk, de restaurator van de schilderingen, de heer Haaksma Wagenaar en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Bezoek en inspectie kwamen afgelopen oktober tot stand, waarbij de restaurateur zich positief uitliet over de staat van de schilderingen. De gemeente gaf aan dat gestreefd wordt naar regelmatige controles in overleg met de rijksdienst, RCE'.

Museum
Al weer ruim anderhalf jaar geleden introduceerde Doedens in De Vierstee in Maartensdijk het Bilts Digitaal Museum. Op allerlei wijzen wordt er thans aan gewerkt om dit verdere invulling te geven. Het College van Burgemeester en Wethouders van De Bilt nam o.a. daarvoor een kijkje in de Universiteitsbibliotheek in Utrecht. Daarbij kwamen ook documenten die een relatie hebben met de Westbroekse muurschilderingen ter sprake. Toen ontstond ook het idee tot een vervolgcollege. De vraag van burgemeester Sjoerd Potters aan de raadsfracties om hem mee te nemen naar plaatsen in de gemeente waar de fractie trots op is, werd onlangs ook al door de CDA-fractie ingevuld met een bezoek aan de Westbroekse fresco's.

Slag
De geschiedenis van de kerk in Westbroek gaat terug tot omstreeks 1100. In 1510 zijn er muurschilderingen aangebracht, waarschijnlijk naar aanleiding van de slag van Westbroek. Na achter een laag kalk te zijn verdwenen zijn deze eind 20e eeuw weer tevoorschijn gekomen en gerestaureerd. De muurschilderingen aan de noordzijde van de toren geven een beeld van het laatste oordeel, de hel en de hemel. Aan de zuidzijde van de toren zijn zes heiligen afgebeeld. Ook is hier een oude (Arabische) legende van de levenden en de doden verbeeld.

Het laatste oordeel
Op de wand van de toren zien we Christus op de regenboog en daar onder de aarde, de opstanding uit de doden. We zien de aartsengel Michael als zielenweger. Naast Christus zien we Maria en Johannes de Doper. Rechts van Christus is een voorstelling van de hemel. Op de muur van de opgang naar de toren zien we een drukke voorstelling van de ingang van de hel. In de mond van de hel zitten een paus en een koning.

Zes Heiligen
De heiligen onder de toren staan daar niet zonder reden, ze moesten met hun specialisme de Westbroekers uit die tijd helpen in het dagelijks bestaan. De volgende heiligen staan afgebeeld: (1) Apollonia met de tang (tegen tandpijn), (2) Werenfridus met kelk en evangelieboek (misschien pastorale zorg i.v.m. bediening van het sacrament der stervenden), (3)Laurentius met vuurrooster (tegen brand), (4) Engelmond met abtsstaf en een bron (tegen verkoudheid), (6) Eufrosina met sluier (hulp bij bevallingen) en (7) Brigida met koe en schaap (tegen veeziekte). In feite boden deze heiligen de gewone Westbroeker van rond 1500 een zeer nuttige bescherming tegen tandpijn, onverwachte dood, brand, verkoudheid, kraamvrouwenkoorts en veepest. Vooral de heiligen die beschermen tegen brand, onverwachte dood, bevallingsproblemen en verkoudheid worden in verband gebracht met het ontstaan van de schilderingen: de Slag van Westbroek op 26 december 1481. Het verslag van die gruwelijke gebeurtenis, waarbij velen sneuvelden en heel Westbroek in vlammen opging, vermeldt dat de huizen van kraamvrouwen en dood-zieken gespaard werden, dat gevluchte mensen door verkoudheid en longontsteking alsnog stierven. Ook wordt genoemd dat vele gesneuvelden nog net op tijd de sacramenten der stervenden ontvingen.

Anne Doedens: ‘De schilderingen van Westbroek zijn m.i. na 1481 geschilderd, toen de dorpelingen nog onder de indruk waren van dit bloedig op hun grond uitgevochten deel van de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Op deze schilderingen van de ‘drie doden en de drie levenden' is de Dom duidelijk te zien. Johan Huizinga schreef hierover: ‘De voorstelling van de drie doden en de drie levenden vormt de schakel tussen het afzichtelijke beeld der verrot