Werkzaamheden aan het Verloren Kerkhof

Een ouderwetse 'dodenakker', bestemd voor 'andersdenkenden'

door Henk van de Buntv

'Samen buiten aan de slag' kan op 4 november op de Natuurwerkdag. In de provincie Utrecht coördineert Landschap Erfgoed Utrecht meer dan 40 locaties, waar mensen mee kunnen doen. Eén bijzondere plek is het Verloren Kerkhof op de Eijckensteinselaan in Maartensdijk. Het is een cultuurhistorisch monument, ter nagedachtenis aan de hier begraven zwervers en aan de onderduikers uit WOII. Er staan 8 eiken op de zeer oude begraafplaats uit 1896.

Op deze locatie kan worden meegeholpen met het verwijderen van vogelkers. Een toegangshek, een gedenksteen, eikenbomen, een aarden wal en wat paaltjes markeren deze bijzondere plek met zijn intrigerende naam. Het 'Verloren Kerkhof' is in 1874 aangelegd. De beide begraafplaatsen van Maartensdijk waren uitsluitend bedoeld voor leden van de Hervormde kerk en Rooms-katholieken werden in die tijd begraven in Utrecht, maar wat moest er gebeuren met bijvoorbeeld overleden daklozen en zwervers die niet tot een bepaald kerkgenootschap behoorden? Eikenbomen vormen de enige gedenktekens op Het Verloren Kerkhof, begraafplaats voor zwervers en spiritusdrinkers. In 1874 werd de begraafplaats aangelegd. Gedeputeerde Staten van Utrecht hadden daartoe besloten omdat er in de regio dus geen algemeen kerkhof bestond.

Namen
Op 24 november 1871 kocht de gemeente Maartensdijk een stuk bosgrond van 100 roede -ongeveer 1600 vierkante meter- van mr. F. N. M. Eyck van Zuylichem aan de Vianens Steeghe (de tegenwoordige Eijckensteinselaan), op de grens van Maartensdijk en Bilthoven. In de eerste helft van de twintigste eeuw is er een aantal begrafenissen geweest. Hoeveel is niet precies bekend. Dorpshistoricus Koos Kolenbrander vertelt: 'Oudere mensen in de omgeving kunnen zich wel herinneren, dat de veldwachter en de gemeentewerker soms met een handkar lichamen van zwervers en daklozen naar de begraafplaats brachten. Maar hoe vaak dat gebeurd is? Mij werden ooit de namen genoemd van drie mensen: Betje Bitter, Bram Hommesbart en Dirk de Korstkop. Omdat het bijnamen zijn, is dat nooit officieel bevestigd. Het waren de Swiebertjes van Bilthoven. Het is ook niet vast te stellen op grond van zerken op hun graven. Die zijn er namelijk niet. Een eikenboom was goed genoeg als gedenksteen'.

Onderduiker
'Op dit schooierskerkhof zijn tot aan W. O. II zes à zeven mensen begraven', weet lokaal-historicus Koos Kolenbrander. Met een beetje fantasie zou je kunnen zeggen dat er een stukje mens zit in de bomen, die boven de graven zijn gaan groeien. Kolenbrander deed onderzoek naar de verhalen rond het bosperceel van veertig bij veertig meter. In stilte werden ze begraven. Een van hen had een schurftig hondje. Nadat zijn baasje was begraven, werd het dier doodgeschoten. Kolenbrander vervolgt: 'Daarnaast kan ik nog noemen Mordechai Kan. Dat was een Joodse onderduiker die in 1944 overleed. De familie bij wie hij verbleef, legde zijn lichaam langs de spoorlijn. Daar werd het gevonden door de gemeente. Vrachtrijder Willem Boshuis vervoerde de kist met het lichaam op een boerenwagen, getrokken door twee zwarte paarden. Gemeentewerker Bertus van der Heiden liep met de fiets in de hand naast de kar. Kan werd begraven op het Verloren Kerkhof, dat toen ook bekend stond onder de namen Schooierskerkhof en Zwerverskerkhof'.

Opknappen
Na de Tweede Wereldoorlog raakte het kerkhof in verval. Degenen, die tegenwoordig over het bosperceel lopen, zien zo'n veertien eiken staan. Dat zijn de enige herinneringen aan de overledenen. Hoewel, wie goed kijkt, ziet in de verhogingen aan de rand van het terrein de restanten van de vroegere aarden wal. Maar dan heb je het ook wel gehad. De dodenakker springt veel minder in het oog dan het recreatieterrein met de houten bankjes erachter en de parkeerplaats ervoor.

De vervallen staat van het terrein is in 2002 de Historische Vereniging Maartensdijk en de Vereniging Hart voor Groen een doorn in het oog. Daarom zorgden zij voor een opknapbeurt, en zorgden zij ervoor dat de oorspronkelijke vorm van het kerkhof weer duidelijk zichtbaar werd. Kroon op het werk was de plaatsing van een kopie van het oorspronkelijke toegangshek dat hier tot 1945 heeft gestaan. Het gemeentebestuur van De Bilt had een subsidie van ruim 1000 euro voor de restauratie uitgetrokken omdat zij 'cultuurhistorische elementen in het landschap weer herkenbaar maakt'.

Samen aan de slag op de Natuurwerkdag
Geïnteresseerd om samen met buren, vrienden of familie buiten een dag aan de slag te gaan en zo bij te dragen aan jouw groene omgeving? Kijk dan op www.natuurwerkdag.nl voor meer informatie over locaties en activiteiten bij jou in de buurt en meld je aan. Zelf een werklocatie aanmelden is ook mogelijk.