De huizen van het ronde rondje

door Henk van de Bunt

De Tolakkerweg, vroeger ook wel aangeduid met Tolackersteeg, is al heel lang een belangrijke verbindingsweg tussen Hilversum en Utrecht. Het recht om langs deze weg tol te heffen stamt uit 1535.

De Tolakkerweg kreeg in 1918 klinkerbestrating en in 1933 werd er een apart fietspad aangelegd. Op 22 juli 1948 wordt in de Maartensdijkse gemeenteraad besloten de naam van de weg naar Utrecht te wijzigen in Koningin Wilhelminaweg. In dezelfde raadsvergadering wordt ook voorgesteld de naam van de Tolakkerweg te veranderen. Dit voorstel komt niet door de raad. De voorzitter verwoordt de afwijzing van het voorstel: 'De naam is een mooie historische naam, die ik niet graag gewijzigd zou zien; de naam van de weg drukt twee gegevens uit waar Maartensdijk landelijk bekend door is; de oorspronkelijke naam van het mooie gemeentehuis en de tol, die het langst van de Nederlandse Tollen heeft bestaan'.

Rob Klaassen vertelde onlangs over de bebouwing in Hollandsche Rading: 'Door de aanleg van de treinhalte in 1885 kwam er langzaam een nederzetting tot ontwikkeling. De omgeving trok openluchtrecreanten aan, die nu op een gemakkelijke wijze vanuit de stad in de natuur konden komen. Ook vestigden zich er op den duur welgestelde mensen uit de stad, die er een huis lieten bouwen. Na 1915 vestigden zich 'aan de Rading' de eerste burgers uit de grote stad. Hierdoor kreeg het gehucht enig aanzien. Rond 1920 stonden er zo'n 20 huizen en pas 5 jaar later kwam aarzelend de bebouwing aan de Tolakkerweg op gang. Hier verrezen toen kleine en grote landhuizen en villa's. Hollandsche Rading groeide. In 1927 woonden er 187 mensen in 57 woningen. Al deze mensen woonden aan de bestaande wegen. Kort na de Tweede wereldoorlog, toen er grote woningnood was, zijn er in Hollandsche Rading woningen gebouwd in de sociale sector zoals Het rondje aan de Tolakkerweg. In de loop van de jaren verschenen er meerdere kleinschalige bouwprojecten, zoals het vierkantje aan de westzijde van de Tolakkerweg'.

Plantsoen
Volgens Klaassen is Het rondje ongeveer gelijk gebouwd met de bebouwing aan de dr. J.J.F. Dr Steylingweg rond 1948. Het zand dat hiervoor werd gebruikt kwam vanuit de zandkuil in Hollandsche Rading. Een andere overeenkomst is volgens Klaassen dat er ook hier sprake was van een 'soort van plantsoentje'. Dat bevestigt ook kenner en bewoner van de bebouwing van de huizen aan het rondje Johan Doornenbal: 'Een plantsoen was ook de keuze van architect G.H. Smit uit Hilversum. Het eerste ontwerp in 1935, waarbij de huisnummers 97 en 99 werden ontworpen was een Cresent; Crescent is de (Engelse) benaming van een bouwwijze waarbij de gebouwen in de vorm van een sikkel

(halve maan) zijn 'opgesteld'. De ruimte binnen de sikkel is vaak een open grasveld. Een goed voorbeeld van een groot crescent-vormig gebouw is het huidige paleis Soestdijk. Na Wereldoorlog 2 wordt het ronde rondje in het kader van de wederopbouw afgebouwd in opdracht van gemeentearchitect Koornwinder door architect Wybren Wijmstra uit Maarssen.

Wederopbouw
Lange tijd is de woningbouw en architectuur uit de periode van na de Tweede Wereldoorlog geassocieerd met spruitjeslucht en met begrippen als eentonig, massaal, onpersoonlijk en saai. Het rondje vormt hierop een duidelijke uitzondering door zijn opzet en uitstraling. Voor zover bekend is het rondje stedenbouwkundig gezien uniek in zijn soort gezien de periode waarin het gebouwd is. De tuinen waren identiek en symmetrisch ontworpen en het hele complex vormde één harmonisch geheel. Het huidige complex was in handen van de Maartensdijkse Woningbouwvereniging, welke na het samengaan van de gemeente De Bilt met de gemeente Maartensdijk onderdeel is gaan uitmaken van de Biltse SSW. In 2014 werden er enkele complexen aangewezen waarvan woningen verkocht kunnen worden (zogenaamd versnipperd woningbezit, aldus de SSW). De woningen worden tegen marktwaarde aan de zittende huurders aangeboden en anders bij mutatie verkocht. Inmiddels is er ook in het ronde rondje (daardoor) een aantal woningen verkocht.