Herdenking op Fort De Bilt

door Henk van de Bunt

Zaterdagavond 29 april zijn op Fort De Bilt voor de 72e keer na de Tweede Wereldoorlog de slachtoffers van het naziregime herdacht. De opkomst was indrukwekkend. Kransen werden gelegd door de burgemeesters Jan van Zaanen en Sjoerd Potters, commissaris van de Koning Willibrord van Beek en andere militaire autoriteiten. Daarna werden door nabestaanden en belangstellenden bloemen gelegd bij het monument en bij de naamstenen.

Fort De Bilt aan de Utrechtse Biltstraat is tijdens de oorlogsjaren door de nazi's gebruikt als executieplaats. Veroordeelde politieke gevangenen, maar ook slachtoffers van represailles of gevangengenomen verzetsstrijders waren er slachtoffer. Om dit blijvend in gedachte te houden is in 1949 de Stichting Herdenkingsmonument Fort De Bilt opgericht door de Utrechtse afdelingen van de Nationale Federatieve Raad van het Voormalig Verzet Nederland en de Nederlandse Vereniging van Ex-Politieke Gevangenen (Expogé) in de Bezettingstijd.

Naamstenen
Herman Steendam (voorzitter van de Stichting Herdenkingsmonument Fort De Bilt) verwelkomde iedereen bij de herdenking: 'Een speciaal welkom eerst voor de nabestaanden van de mannen uit heel Nederland die hier het leven lieten. Dat maakt deze herdenking extra indringend: het gebeurde hier, waar we samen nu staan. Van 140 mannen kennen wij de namen, misschien waren dat er nog meer. We weten dat niet. Zij - hier vermeld op de naamstenen bij de klok - waren uw echtgenoot, uw vader, uw grootvader, oom of neef, uw vriend of dorpsgenoot. Wij vergeten hen niet. Wij vergeten zeker niet dat de 140 mannen die hier vielen het hoogste offer voor onze vrijheid hebben gebracht. Wij vergeten hen nooit'.

Monument
In de oorlog werden op Fort de Bilt door de bezetters vele verzetsstrijders, gijzelaars en politieke gevangenen gedood. Soms na processen, maar ook zonder enige vorm van proces en vaak op zeer wrede wijze. Naast deze executieplaatsen is een bunker waarin gevangenen opgesloten werden. Deze bunker was voorzien van een eigen ventilator om lucht naar binnen te pompen en je moest deze gebruiken wilde je niet stikken. De mensen kwamen aan per vrachtwagen of lopend en werden soms al neergeschoten terwijl zij naar de bunker liepen. De weg naar deze executieplaats werd door velen na de oorlog benoemd als de bloedbaan.

Vlak bij het monument zijn de namen van de 140 gefusilleerden in steen aangebracht en is een grote luidklok geplaatst, afkomstig uit het voormalig Militair Hospitaal in Utrecht. Het zuidelijk deel van het fort is in bezit van het Rijk en wordt gebruikt door de Koninklijke Marechaussee. Vanaf 1946 wordt er jaarlijks een herdenkingsbijeenkomst georganiseerd op Fort de Bilt.

Adoptie
De bijeenkomst begon met een ontvangst in één van de zalen van het nabij gelegen Hotel Mitland. Daarna liepen de aanwezigen naar de herdenkingsplaats. Steendam verwelkomde ook Ad van Liempt, die heel veel weet van de oorlogsgeschiedenis van Utrecht, speciaal dit stuk Utrecht inclusief de Maliebaan, waar hij een boek over schreef. Verder waren er leerlingen van groep 8 van de door de Stichting geadopteerde Dalton Rijnsweerd-basisschool, hun ouders en docenten. Vier van deze leerlingen droegen een eigen gedicht voor. De trompetter bij de klok speelde de Last Post met aansluitend twee minuten stilte en de coupletten 1 en 6 van het Wilhelmus werden gezongen. Na het Wilhelmus werden kransen bij het monument gezet. Tenslotte was er daarna voor iedereen de gelegenheid om langs het monument, de naamstenen en de gasdichte mitrailleur kazemat te lopen.