Gezichtslaan kent rijke historie

door Henk van de Bunt

De Gezichtslaan is een kaarsrechte, ongeveer vier kilometer lange laan, die vanuit Bilthoven richting Maartensdijk loopt. In het zuiden sluit de laan aan op de Soestdijkseweg; vanaf daar loopt hij ongeveer anderhalve kilometer in noordelijke richting door de bebouwde kom van Bilthoven-Noord en ten noorden daarvan loopt de laan door de Ridderoordse Bossen, waarna hij ten slotte aansluit op de Dorpsweg in Maartensdijk.

In 1826 is Frans Nicolaas Marius Eyck van Zuylichem (Landgoed Eyckenstein) begonnen met de aanleg van de Gezichtslaan in het huidige Bilthoven-Noord als een ruim 2,5 kilometer lange oprijlaan vanaf de Soestdijkseweg (die toen nog Prinsenlaan heette) naar het landhuis in Maartensdijk. De laan liep door de Ridderoordse Bossen en dankt zijn naam aan het zicht ('gezicht') dat hij op Eyckenstein geeft. Een zichtlijn of vista is een denkbeeldige lijn ontworpen als kijkrichting vanuit een buitenhuis naar een bepaald punt. De kijkrichting wordt bepaald door de beplanting van boomgroepen en heesters, door reliëfwerking van gazons en door zorgvuldig geplaatste tuinsieraden. Uit onderzoek is gebleken dat de zichtlijn 'Gezichtslaan' precies op de Oude Hervormde Kerk in Zeist gericht is. Dat betekent dat de toren van deze kerk in die tijd vanaf Eyckenstein, op een afstand van een kleine 9 km hemelsbreed, ook zichtbaar geweest moet zijn.

Naam
Officieel werd de naam Gezichtslaan pas op 24 juli 1903 toegekend. In de tijd van de aanleg bestond heel Bilthoven-Noord nog uit zandverstuivingen, heide- en bosgebieden, die bij Eyckenstein behoorden. De Gezichtslaan was toen onverhard. Pas kort na 1876, toen Eyckenstein in handen van de familie Van Boetzelaer kwam, is door Mr. Willem Carel baron van Boetzelaer het noordelijkste stukje van 300 meter aangelegd: de Gezichtslaan is in 1826 nog niet helemaal in rechte lijn tot aan de Opstal doorgetrokken, omdat daar toen nog een akker ten zuiden van de boerderij De Avond lag. In 1876 is ook het laatste stukje rechtuit door de akker heen doorgetrokken.

Gered
Rutger Wessel baron van Boetzelaer (97 jaar) vertelt: 'Overgrootvader Willem Carel heeft in 1917 het zuidelijkste deel van Eyckenstein verkocht. Dat liep vanaf de huidige provinciale weg N234 tot aan het station Bilthoven. In 1930 heeft hij het gedeelte van de nieuwe Gezichtslaan verkocht, het deel tussen de Oude Gezichtslaan en de N234. Het was niet om het geld te doen, maar hij dacht dat zijn kinderen er toch geen belangstelling voor hadden. En misschien kostte het hem allemaal ook wel te veel werk. Ik herinner mij nog dat er langs de Nieuwe Gezichtslaan allemaal witte paaltjes stonden om de perceelsgrenzen aan te geven. Daar zouden allemaal huizen komen te staan. Twee percelen zijn er daadwerkelijk voor huizen gebruikt, die staan nu ter hoogte van de overgang van de Oude Gezichtslaan en prof. Bronkhorstlaan. Het zuidelijke deel is gered doordat het Utrechts Landschap het opgekocht heeft'. De Professor Bronkhorstlaan was al een laan in het bos, waar de laanbomen toen al langs stonden. Alleen het schuine verbindingsdeel tussen de Gezichtslaan en de Professor Bronkhorstlaan is nieuw aangelegd'.

HUL
Ook de bossen ten noorden van de N234 (bekend onder de naam Eijckensteinse Bossen) dreigden dus in een villapark te veranderen. Langs de Gezichtslaan werden bouwpercelen al kadastraal vastgelegd. Jhr. W.H. de Beaufort, grondbezitter en medeoprichter van de informele actiegroep Provinciaal Utrechts Comité voor Natuurbehoud, dringt naar aanleiding van de dreiging bij de commissaris der koningin in de provincie Utrecht aan op de oprichting van een rechtspersoon die bedreigde natuurterreinen veilig kan stellen. Vervolgacties leiden tot de voorbereiding van een stichting om de bescherming van het natuurschoon in de provincie Utrecht te bevorderen. Er worden statuten ontworpen op basis van de grondregels van de Vereniging Natuurmonumenten en het is deze vereniging die op 9 maart 1927 de Stichting Het Utrechts Landschap (HUL) opricht.

Keien
De Gezichtslaan was aanvankelijk onverhard; op oude ansichtkaarten valt te lezen dat de 5 meter brede laan in 1918 een wegdek met grint kreeg. Aanvankelijk was de Gezichtslaan van begin tot eind een zandpad door het bos, geschikt voor rijtuigen. Het laatste stuk van de weg in noordelijke richting, beginnend links bij de Prof. Bronkhorstlaan, is nog steeds onverhard. Daarlangs zijn nog enkele boerderijen te vinden, bijvoorbeeld boerderij de Avond. Het deel vanaf de Soestdijkseweg tot aan de Albert Cuyplaan kreeg in 1918 een grindverharding. Volgens de overlevering zijn er voor de verharding keien gebruikt die afkomstig waren uit het Keienbos, een gedeelte van Eyckenstein waar veel zwerfkeien te vinden waren. In de jaren zeventig van de 20e eeuw is over de klinkers heen de huidige asfaltverharding aangebracht. Ter weerszijden van dat deel ontstond het villapark Ridderoord. De laan is ondertussen uitgegroeid tot een grote openbare weg, die vanaf de Soestdijkse Straatweg in Bilthoven naar Maartensdijk leidt. Alleen het noordelijkste gedeelte van ongeveer 1 km lengte (Oude Gezichtslaan) is door de aanwezigheid van een slagboom alleen voor langzaam-verkeer en bestemmingsverkeer toegankelijk. Het doorgaande verkeer rijdt hier om over de Professor Bronkhorstlaan.

Centrum
Begin 20^ste eeuw ontwikkelt zich een ongekend turbulente activiteit in Bilthoven, namelijk die van de villabouw. Worden in het tijdvak 1900 tot 1910 in Bilthoven 50 huizen gebouwd, in de periode 1910 tot 1920 zijn het er 175 en in de vijf jaar daarop 336! Bilthoven is 'in' en wordt het centrum van bouwactiviteiten in Midden-Nederland. Van heinde en verre stromen kooplustige Nederlanders naar dit villadorp: 'slechts één uur sporen verwijderd van Rotterdam, Den Haag, Arnhem en Den Bosch en slechts driekwart uur van Amsterdam. Dit is de ideale woonplaats voor zakenmenschen, die zich na een dag van hard werken willen verpoozen in deze prachtige streek, waaraan moeder Natuur zoveele kostbare gaven heeft geschonken'. Het betreft de nieuwe villaparken Ridderoord, met de Gezichtslaan als centrum, geflankeerd door de nieuwe Van der Helstlaan, de Hobbemalaan en de Albert Cuyplaan, het villapark Drakensteijn met de Laurillardlaan en de Beetslaan en het Oosterpark met de Beethoven-, Mozart-, Sweelinck-, Haydn, Schubert- en Wagnerlaan. Alle lanen zijn uitgefreesd in de jonge productiebossen, waarvan de bomen veertig jaar eerder waren geplant. De grondprijs bedroeg 4 gulden per m².

Nieuwe fietspaden
In 2010 zijn er nieuwe fietspaden aan het noordelijkst deel van de Gezichtslaan in Bilthoven aangelegd, waardoor de veiligheid voor weggebruikers en de oversteek voor dassen aan de Gezichtslaan en de prof. Bronkhorstlaan sterk verbeterd is. De Stichting Utrechts Landschap lette daarbij speciaal op het behoud van de groene kwaliteit. Een subsidie van het Bestuur Regio Utrecht (BRU) maakte de herinrichting mogelijk. Niet alleen de veiligheid, maar ook recreatieve en fauna-elementen speelden een belangrijke rol. Aan beide zijden van dit deel van de Gezichtslaan zijn de paden aangelegd. Daarnaast is de rijbaan twee meter versmald tot vijfenhalve meter. De maximumsnelheid is aangepast van tachtig naar zestig kilometer per uur. Er wordt nu gebruik gemaakt van ecologisch verantwoorde LED verlichting. Er zijn twee dassentunnels aangelegd. Rasters geleiden de dieren. Het geheel past in het faunabeheer van het aangrenzende bos.

Bronnen: Biltse Grift, Lex van Boetzelaer, Koos Kolenbrander, Het Utrechts Landschap. Foto's uit de verzameling van Rienk Miedema