Van lentegevoel tot meetbare temperaturen

door Walter Eijndhoven

Zondag 19 maart woonden zo'n veertig belangstellenden de lezing 'Meetbaar, winst of verlies?' bij, gegeven door twee bekende sprekers: Bas Haring en Mark Mieras. Beide heren hebben hun sporen verdiend in de wetenschappelijke wereld. Zij werden bijgestaan door Gerard Zwart, die met een creatieve piano-improvisatie de start aan interactie gaf.

De samenleving wordt gestuurd door cijfers, cijfers en nog eens cijfers. Alles moet meetbaar zijn. Van het Centraal Planbureau aan de politiek, tijdsprotocollen in de zorg, of je gezondheid volgen met behulp van een app. Beide sprekers lieten hun gehoor continu nadenken over vragen als: doen overtuigingen en opvattingen er niet meer toe? Mag je ook een besluit nemen zonder meetbaar argument? Wat winnen of verliezen wij met een toenemende vraag naar meetbaarheid? Welk effect heeft vereiste efficiëntie op creativiteit? Dat nadenken hierover werd steeds lastiger met de wedervragen die Haring op de luisteraars afvuurde.

Bas Haring
'Wetenschap wordt door de meesten onder ons gezien als iets van de cijfertjes en harde gegevens', vertelt Bas Haring, bijzonder hoogleraar in Leiden, wetenschapsfilosoof en schrijver. Hij vervolgt: 'En toch ben ik het daar niet mee eens. Binnen wetenschappen spreken wij vaak over kwaliteit. Maar wat is dat eigenlijk? Dan moeten wij eerst een definitie opstellen, met wat kwaliteit eigenlijk inhoudt. Pas dan kunnen wij kwaliteit vaststellen voor X of Y. Is kwaliteit meetbaar bij bijvoorbeeld klassieke muziek? Is Jantje Smit beter dan Bach? Persoonlijk vind ik Bach van meer kwaliteit dan Jantje Smit, maar meneer A houdt meer van Jantje Smit'.

Oordelen
En zo liet Haring de geïnteresseerden een uur lang nadenken over objectieve - en subjectieve oordelen en over de eventuele kwaliteit van Jantje Smit of Bach. Daarna werd de blik gericht op de Amerikaanse huizenmarkt. Het objectieve oordeel dat een huis X mooi , groot of ruim is, is niet meer dan een persoonlijke mening, volgens Haring. Hij vertelt: 'Ook hier is iets objectief vaststellen heel moeilijk, want wat is ruim? Wat is mooi? Wat is groot? Dit kan voor iedereen een andere betekenis hebben'. Aan het eind van zijn betoog, ging Haring in op het stemmen voor de VVD, tijdens de laatste verkiezing. Velen stemden op deze partij, omdat de Nederlandse economie met twee procent groeide, maar wat nu als deze met eén procentpunt zou krimpen? Haring: 'Voor vele Nederlanders is dit bijna niet voelbaar, behalve misschien voor de minima in ons land'. En zo liet Haring de geïnteresseerde toehoorder soms in verwarring achter.

Mark Mieras
De tweede spreker was Mark Mieras, hersenonderzoeker en wetenschapsjournalist. Hij ging in op vragen als: welk gevolg heeft toenemende wens tot meetbaarheid en efficiëntie op onze creativiteit? En doet creativiteit er nog wel toe? 'Ik ben vooral nieuwsgierig naar het grote onbekende', vertelt Mieras. Waar vind je nog onbekende plaatsen? Toen Amundsen als eerste op de Zuidpool stond, was die plek niet onbekend meer. Zo ook was het gesteld met bijvoorbeeld het Higgsdeeltje. Gelukkig reageerde dit deeltje anders dan men had gehoopt, zodat ook tijdens het onderzoek naar het Higgsdeeltje nog veel onbekend blijft'. Door creatief te denken hopen wetenschappers veel te ontdekken. Mieras: 'Als ik een fiets van een helling duw, rijdt deze steeds sneller van de helling af, dat is een normale natuurkundige wet. Toch weten wij niet of deze fiets uiteindelijk naar rechts of naar links valt. Toch gaan er stemmen op dat deze fiets via een 'eigen wil' naar links of naar rechts valt. Kijk, dat noem ik nu creatief, of out of the box denken. Geweldig toch dat er vrije geesten bestaan die zo durven denken?'