dr. Anne Doedens: 'We geven een inzicht in de gecompliceerde Japanse samenleving.'
dr. Anne Doedens: 'We geven een inzicht in de gecompliceerde Japanse samenleving.'

Nieuwe inzichten rond Slag in de Javazee

Algemeen Historie

door Guus Geebel

Op vrijdag 24 februari vindt in Den Helder de presentatie plaats van het boek Slag in de Javazee. Het is het derde boek van de auteurs Anne Doedens en Liek Mulder in een serie over oorlogen die de gang van de geschiedenis bepaalden. Het rijk geïllustreerde boek is een uitgave van Uitgeverij Walburg Pers.

Het is 27 februari 75 jaar geleden dat de Eerste Slag in de Javazee plaatsvond. Nederland verklaarde op 8 december 1941, een dag na de aanval op Pearl Harbor, de oorlog aan Japan. Het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL) capituleert op 9 maart 1942. Dan begint de Japanse bezetting met verschrikkelijke gruwelijkheden, die eindigde op 15 augustus 1945. De Nederlands-Japanse Oorlog was onderdeel van de opmars van Japan in Zuidoost-Azië. In Slag in de Javazee worden niet alleen de twee zeeslagen in de Javazee beschreven, maar ook andere relevante gebeurtenissen uit deze drie maanden durende oorlog. De tekst wordt verlevendigd met verslagen van deelnemers aan de strijd. Doedens: 'Voor het eerst hebben we Japanse bronnen kunnen gebruiken. Dan zie je de Japanse kant van de zaak en dan blijkt dat de Japanners veel sneller dan ze dachten de strijd hebben beslist en daarmee tijd hebben gewonnen.'

Zeeslagen
De Japanners waren veel beter getraind en uitgerust dan de geallieerden, die hun strijdkrachten hadden samengevoegd in het Amerikaans-Engels-Nederlands-Australisch Commando. Tijdens de Eerste Slag in de Javazee, op 27 en 28 februari 1942, kwam het verschil tussen de moderne Japanse militaire zeemacht en die van de geallieerden schrijnend aan het licht. Een geallieerd eskader van veertien oorlogsbodems onder leiding van schout-bij-nacht Karel Doorman was kansloos tegen een vloot van achttien Japanse schepen. In deze ongelijke strijd, inclusief de Tweede Slag in de Javazee op 1 maart 1942, sneuvelden tweeduizend geallieerde marinemannen, onder wie ruim negenhonderd Nederlanders. Nederland verloor bij de Eerste Slag de kruisers De Ruyter en de Java en de jager Kortenaer. Bij de Tweede Slag werden nog eens drie geallieerde schepen tot zinken gebracht en maakten de Japanners achthonderd krijgsgevangenen. Dit was de laatste grote zeeslag die de Japanners in de wateren rond Nederlands-Indië leverden.

Economische belangen
Wat maakt dit boek anders dan eerdere uitgaven met het standaardverhaal. 'We geven een inzicht in de gecompliceerde Japanse samenleving. Naast fascistische dingen waren in Japan ook democratische stromingen in de jaren twintig en dertig, maar die hebben het verloren', vertelt Anne Doedens. 'Er zijn verschrikkelijke dingen gebeurd, die worden ook in dit boek vermeld, zoals de oorlogsmisdaden op Ambon. Toch hebben we geprobeerd een genuanceerd beeld neer te zetten, want het negatieve beeld is niet helemaal terecht. Nederland had vier eeuwen lang een relatie met Japan. In de jaren dertig kwam daar een groep officieren aan de macht die begon met expansie, zuiver imperialisme en Japanse superioriteit. Zij grepen de macht toen de olie- en ijzerbelangen op het spel stonden, want dat hebben ze zelf niet. Het was dus een economisch belang. Het geradicaliseerde leger schoof alle andere krachten, dus ook de democratische, aan de kant. Het heeft ook te maken met het feit dat Japan vanuit het Westen tientallen jaren negatief behandeld is. Men heeft niet in de gaten gehad dat Japan een wereldmacht werd. Het werd tot diep in de twintigste eeuw gezien als een land van spleetogen.' Doedens laat het boekje De Jappenspiegel uit 1945 zien. De spotprenten in het boek geven aan hoe wij over Japanners dachten. Enkele daarvan staan in het boek.

Kolonie
'Nederland was de derde koloniale macht in Azië, maar we hadden een leger en een vloot die daar absoluut niet bij paste. Er waren goede banden met Japan maar in de jaren dertig gaat het mis. We verminderden de levering van olie toen Hitler en Japan samen gingen werken. De Slag in de Javazee is altijd gezien als kansloos, daarom ging Karel Doorman ten onder. We zijn heel veel kwijtgeraakt door het ondergeschikt te worden aan het Engelse belang. De Japanse vloot was enorm sterk, maar de Nederlandse Onderzeebootdienst heeft vele tonnen Japanse schepen naar de kelder gejaagd.' Karel Doorman moest meemaken dat hij geen luchtdekking kreeg op het moment dat de grote slag in de Java Zee plaatsvond. Het is zelfs zo dat op het moment dat de Japanners en de Nederlanders met elkaar in strijd raakten, Amerikaanse vliegtuigen over de oorlogsvloot heen vlogen en Karel Doorman aan zijn lot overlieten. Australiërs hebben ons redelijk gesteund.'

Presentatie
Het is verschrikkelijk wat daar gebeurd is. Dappere mensen die sneuvelden door Japanse kracht, maar ook door eigen strategische blunders. Iedereen denkt dat de Japanners zo maar overwonnen hebben. Wij hebben onze krijgsmacht ten dienste van de Engelsen en Amerikanen ingezet. Dappere mannen hebben duizenden tonnen Japans spul naar de kelder gejaagd. Mensen koppelen oorlogsmisdaden terecht aan de jappenkampen, maar vergeet niet wat er tijdens de drie maanden durende oorlog gebeurd is. De Japanners hadden heel effectieve lange-afstand-torpedo's. Die hebben de kruisers Java en De Ruyter tot zinken gebracht.' Het boek Slag in de Javazee wordt op vrijdag 24 februari gepresenteerd aan de commandant zeestrijdkrachten generaal Verkerk en Vice-admiraal Mattieu Borsboom, die adviezen gaf, in het Marinemuseum in Den Helder.