Eerste naoorlogse jaren in Bilthoven en De Bilt

door Guus Geebel

Vorig jaar april verscheen het boek Verhalen hoe de oorlog is verdwenen, Bilthoven en De Bilt tijdens de Tweede Wereldoorlog. De auteur Bernard Schut werkt inmiddels aan een vervolg op dat boek dat gaat over de gevolgen van de bezetting tijdens de eerste vijf jaar na de bevrijding.

Bernard Schut (1937) woonde in de oorlog in De Haag. Het uitbreken van de oorlog is een van zijn eerste herinneringen. Hij bleef op een of andere manier altijd gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog. Voor het nieuwe boek, waarmee hij eind 2015 begon heeft hij al veel materiaal verzameld. Aan de hand van de hoofdstukken voor het nieuwe boek vertelt hij daar wat over. Bernard Schut hoopt dat inwoners uit de gemeente hem ontbrekend materiaal kunnen leveren, vooral ook foto's. 'Het geraamte heb ik klaar. Ieder hoofdstuk bestaat uit een algemeen gedeelte en een gedeelte dat betrekking heeft op De Bilt Bilthoven.'

Trees
'Er is heel veel over die eerste vijf jaar geschreven, bijvoorbeeld over relaties van Canadese bevrijders met Nederlandse meisjes', vertelt Bernard Schut. 'Trees heeft een Canadees' was net na de bevrijding een populair liedje over een meisje dat een Canadese militair aan de haak had geslagen. 'Er zijn heel wat van zulke relaties geweest, waaruit ook kinderen zijn geboren. In mijn boek schrijf ik over hoe daar op werd gereageerd. Helaas heb ik nog geen 'Trees' of kind uit de gemeente gevonden.' Het kost Bernard Schut ook veel moeite om in de gemeente NSB'ers of kinderen daarvan te vinden die wat over die tijd willen vertellen. Het verbaast hem ook dat de CPN in De Bilt geen voet aan de grond kreeg, terwijl die partij in Amsterdam de grootste was. 'In de Nederlandse politiek is de CPN vaak heel slecht aangepakt. In de oorlog werd al met de Duitsers onderhandeld om lijsten van het verzet te pakken te krijgen van met name de CPN'ers, zodat die na de oorlog meteen uitgeschakeld konden worden. Zo bang was men voor een revolutie.' Schut noemt dat een interessant gegeven uit die periode, want de CPN was een van de belangrijkste bloedgroepen van het verzet.

Terug uit Duitsland
Na de oorlog kwam een half miljoen Nederlanders terug uit Duitsland. Joden die de kampen hadden overleefd, krijgsgevangenen, verzetsmensen, politieke gevangenen en dwangarbeiders. Zij kwamen terug in een land dat volstrekt berooid was en waar niets het meer deed. Het moet een volstrekte chaos geweest zijn. Een aantal teruggekeerde gevangenen uit Natzweiler en Dachau is in de gemeente neergestreken. Schut noemt verzetsheld Velo Bierman, Pim Boellaard, Pim Reijntjes en Boebie Brugsma. Er woonden in Nederland voor de oorlog nogal wat Rijksduitsers. Minister Kolfschoten wilde die met de operatie Black Tulip over de grens zetten, maar dat is niet doorgegaan. Het waren vaak mensen die toen Hitler aan de macht kwam naar Nederland gevlucht zijn.

Politieke delinquenten
De verhalen over de kampen waar mensen die in de oorlog fout geweest waren werden ondergebracht vond Schut gruwelijk om te lezen. Hij heeft gesproken met Hans Hellendoorn die commandant was van De Varekamp in Bilthoven. Fort De Bilt was een vrouwenkamp. Vrouwen die aardappelen voor de Duitsers geschild hadden zaten daarvoor maanden vast. Hij constateert dat er wel degelijk bijltjesdag geweest is. 'Iedereen die ik sprak keurt het kaal scheren van meisjes die met Duitsers omgegaan waren af, maar toen was het vrij algemeen. Het voormalig verzet wilde dat er radicaal gezuiverd werd. Achteraf blijkt dat alle grote jongens weer goed terecht gekomen zijn. Ik ben er niet achter gekomen welk bouwbedrijf verantwoordelijk is voor de bouw van de bunkers aan de Tollenslaan in Bilthoven.' Bernard Schut hoopt dat er mensen zijn die hem dat kunnen vertellen. 'De bouwers moeten er ongetwijfeld heel rijk van geworden zijn.'

Indië
'Een van de laatste hoofdstukken in mijn boek zal gaan over het spel van list en bedrog en de inlichtingendiensten. Die kun je vergelijken met een ui. Achter elke schil is weer een andere schil. Zo is het met de waarheid en inlichtingen ook. Achter elke waarheid ligt weer een andere waarheid.' Zuivering, berechting van politieke delinquenten en vooral de Indische kwestie hebben na de oorlog de politiek voor een groot deel bepaald. De wederopbouw kwam pas echt aan bod na de Indonesische onafhankelijkheid. De politionele acties hebben heel veel geld gekost. Indiëweigeraars komen ook voor in het boek.   

Ontnuchtering
Over de privésecretaresse van Wilhelmina en Juliana is kortgeleden een biografie verschenen, Vrouw achter de troon. Zij zag dat de maatschappij niet geworden is wat tijdens de oorlog verwacht werd. 'Wat was de vrede mooi toen het nog oorlog was', is de titel van een serie over de eerste naoorlogse jaren, die de AVRO in 1989 uitzond. Alles ging weer op de oude voet verder. Critici kwamen na de oorlog vaak op mysterieuze wijze om het leven en hun manuscripten verdwenen. Bernard Schut vertelt over de auteur Eduard Veterman die van prins Bernhard persoonlijk de opdracht kreeg de geschiedenis van de Binnenlandse Strijdkrachten te beschrijven. Toen duidelijk werd dat hij daarin een boekje open wilde doen over dubieus gedrag van hooggeplaatste militairen en politici tijdens de oorlog, werd de opdracht weer ingetrokken. Veterman en zijn vrouw Katy kwamen in juni 1946 om het leven bij een verkeersongeluk met een militair voertuig in Laren. Omdat hij na de bevrijding een ware luis in de pels was geworden waren er onmiddellijk geruchten over een liquidatie, maar bewijs hiervoor is nooit geleverd.

Materiaal
Veterman ligt in Bilthoven begraven en Bernard Schut bezocht dit jaar op de dag dat hij 70 jaar geleden overleed zijn graf. Voor zijn boek zoekt hij vooral nog foto's en dagboeken. Verder ziet hij uit naar gesprekken met mensen die hem nog iets kunnen vertellen over die tijd, zoals relaties met Canadezen en mensen die uit de kampen zijn teruggekeerd. 'Alle informatie is welkom. Ook foto's van militairen uit De Bilt en Bilthoven die na de politionele acties uit Indonesië thuiskwamen. Contact is mogelijk per e-mail bernardschut04@gmail.com of telefonisch: 030-2284676.