De Stille Helden van Groenekan

Half december verschijnt in beperkte oplage het boek 'Groenekan en de Tweede Wereldoorlog'. 'Het boek is het resultaat van archief- en literatuuronderzoek en verhalen van mensen die nog weten hoe het er hier in de oorlog aan toe is gegaan', vertelt Frank Klok. Hij stelde het boek met Wim Hoebink en Wim van Schaik samen.

door Guus Geebel

In 2005 verhuisde Frank Klok van de in aanbouw zijnde Utrechtse wijk Leidsche Rijn naar Groenekan. 'Ik kwam vanuit de woestijn terecht in een ontzettend mooi dorp met een rijk sociaal leven. Dat wist ik niet toen ik hier kwam wonen. Ik dacht eerst alleen het is mooi, maar ik merkte al gauw dat de mensen hier ook veel met elkaar doen. Dat maakte me nieuwsgierig naar de geschiedenis van het dorp en de omgeving en ik werd daarom lid van de Historische Vereniging Maartensdijk.'

Monument
De aanleiding om een boek over Groenekan en de Tweede Wereldoorlog samen te stellen was de totstandkoming van het B17-monument. Dat werd onder grote belangstelling op 28 mei 2014 in Groenekan onthuld. Frank Klok en Wim Hoebink waren daar actief bij betrokken en het maakte hen nieuwsgierig naar het leven in Groenekan tijdens de Tweede Wereldoorlog. Frank Klok: 'Ik was al geïnteresseerd in de geschiedenis van het dorp en sprak allerlei Groenekanners, maar de oorlogstijd werd daarbij meestal overgeslagen.'

NSB
De auteurs gingen aan de slag en dat leidde tot de nodige verrassingen. Uit de archieven bleek dat Groenekan voor de Tweede Wereldoorlog veel NSB'ers telde. Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 1935 had de NSB in Groenekan ruim twintig procent van de stemmen. 'Bij het NIOD vond ik een doctoraalscriptie van iemand die in de zestiger jaren mensen heeft geïnterviewd die toen in Maartensdijk en Groenekan op de NSB hebben gestemd. De toenmalige burgemeester van Maartensdijk, Van der Voort van Zijp, was een van de oprichters van de NSB. Hij woonde in de burgemeesterswoning in Groenekan en was zeer geliefd in het dorp. Toen in 1934 het lidmaatschap van de NSB voor ambtenaren werd verboden, koos hij voor het burgemeesterschap. Hij overleed in september 1935 en werd in Hilversum begraven. Er is toen alles aan gedaan om de uitvaart geen NSB demonstratie te laten worden, maar na de officiële plechtigheid bewezen honderden NSB'ers uit het hele land hem de laatste eer.'

Verzet
'Toen ik begon met het onderzoek dacht ik dat er met zoveel NSB'ers in de buurt niet veel onderduikers en verzetsmensen in Groenekan zouden zijn, want wie gaat er in zo'n broeinest zitten. Ik kwam echter toch heel wat adressen op het spoor waar onderduikers en verzetsmensen hebben gezeten. Het was voor mij een prettige verrassing dat hier toch zoveel mensen bezig waren met het opvangen van mensen in nood. Vijf echtparen uit Groenekan zijn door Yad Vashem geëerd als Rechtvaardigen onder de Volkeren, de hoogste Israëlische onderscheiding voor niet-Joden. Met de realisatie van Tuindorp was de gemeente Maartensdijk groot genoeg voor een eigen politiekorps. Hermannus Rakers werd in 1935 gemeentepolitieman. Hij werd in de oorlog een van de belangrijkste verzetsmensen. Rakers waarschuwde mensen als er razzia's kwamen en deed mee aan de overval op het distributiekantoor in Maartensdijk. Hij voorzag veel onderduikers van distributiebonnen en voedsel. Op het eind van de oorlog werd hij commandant van de BS in Groenekan en omgeving. Hij heeft ook zeven maanden een bemanningslid van een neergestorte Canadese Lancaster bommenwerper in zijn huis verborgen.'

Helden
Op landgoed Beukenburg woonde jhr Twiss Quarles van Ufford. Hij was medeoprichter van de Ordedienst (OD) Utrecht, een verzetsgroep die uit oud-officieren bestond. Hij wilde, in tegenstelling tot andere OD's in het land, ook verbindingen aangaan met burgerverzetsorganisaties. Eind augustus 1941 werd hij door de Duitsers gearresteerd en een jaar later in Sachsenhausen gefusilleerd. Op Vijverlaan 6 woonden Siem en Rietje Buddingh met hun gezin. Siem groef direct na het uitbreken van de oorlog een schuilkelder in de tuin, want hij was ervan overtuigd dat hier rottigheid van zou komen. Hij werkte bij de waterleiding en kon zich daarom vrij bewegen door de provincie Utrecht. De eerste Joden die hij hielp zaten onder erbarmelijke omstandigheden ondergedoken in een kippenhok in Lage Vuursche. Hij liet ze naar zijn huis in Groenekan komen, waar ze gastvrij werden opgevangen. Siem Buddingh werd met Utrechtse verzetslieden heel actief in een club vervalsers. De Joden die bij hem ondergedoken zaten of die verder werden geholpen naar andere onderduikadressen hadden dan ook perfecte papieren. Ze waren daardoor behoorlijk mobiel en sommigen gingen zelfs mee op voedseltochten. Naar we nu weten zaten op ruim twintig adressen in Groenekan Joden, geallieerden en verzetsmensen. Ook waren in Groenekan veel mannen en jongens ondergedoken om te ontkomen aan de Arbeitseinsatz in Duitsland.

Plaquette
Voor het boek zijn ruim dertig mensen geïnterviewd. Er staan verhalen in over de mobilisatie, de evacuatie van mensen en vee bij het uitbreken van de oorlog, omdat er mogelijk een inundatie zou komen, de crash van de Amerikaanse B-17, de ellende op de Ruigenhoeksedijk aan begin en einde van de oorlog, razzia's en voedseltochten, onderduik en verzet, en tenslotte de bevrijding. Het B17-monument is sinds dit jaar het herdenkingsmonument van Groenekan. Frank Klok: 'Het zou mooi zijn als we daar ook een plaquette zouden kunnen aanbrengen voor de Stille Helden uit Groenekan, de mensen die toen hier hun hand hebben uitgestoken naar mensen in doodsnood.'

'Groenekan en de Tweede Wereldoorlog' telt 200 pagina's en is rijk geïllustreerd. Het is binnenkort in beperkte oplage te koop bij Bouwman Boeken en de firma van der Neut in Groenekan.